اختلافى كه از اجتماع آن ها در يك جا و در يك زمان جلوگيرى مى كند.

در حالى كه اختلاف دو عنصر، يا كشمكش دو نيروى مختلف كه هر كدام مى خواهد اثر ديگرى را خنثى كند، و سرانجام از تركيب آن دو، ملكول خاصى و يا حالت معتدل در جسم به وجود آيد، «تزاحم» فلسفى است، كه بناى جهان طبيعت بر آن استوار مى باشد.

اكنون با طرح چند مثال، حقيقت تضاد منطق و تزاحم فلسفى روشن مى گردد.

از اين كه گوشه كاغذى در آن واحد نمى تواند هم سفيد و هم سياه و يا ميز معين در يك زمان هم مربع، و هم مثلث باشد، تضاد منطقى است، زيرا سفيدى و سياهى و يا مثلث و مربع بودن دو حالت مختلفى است كه در يك شئ قابل جمع نمى باشند.

در حالى كه عنصرهايى به نام «اكسيژن و هيدرُژن» و يا كلر و سديم، يا نيروى جذب و دفعى كه در سياراتى به گرد خورشيد مى گردند و يا الكتريسته مثبت و منفى در جريان برق، يا عكس العمل توپى كه محكم، به ديوار كوبيده مى شود، همه و همه، تزاحم فلسفى هستند كه بناى طبيعت و اساس آفرينش روى اين اساس، يعنى تزاحم ها استوار است و اگر اين تزاحم ها يعنى عناصر گوناگون، و نيروهاى مختلف نبود، ملكولى به نام آب، نمك، و نظامى مانند منظومه شمسى نداشتيم.

اگر جهان طبيعت تك عنصرى و يا تك نيرويى بود، نظامى بدين بديع، و نگارخانه اى بدين زيبايى وجود نداشت. زيبايى جهان، و تنوع و گوناگونى آن، در سايه عناصر مختلف و نيروهاى در حال تدافع