مجموع اقسام قياس كه در منطق ارسطو به نام هاى برهان، جدل، مغالطه، خطابه و شعر معروف است. و همگى مى دانيم مواد قياس گاهى يك امر برهانى و گاهى جدلى و گاهى مغالطى و احياناً از خطابه و شعر مايه مى گيرد. افلاطون لفظ ديالك تيك را در مواد پنج گانه قياس به كار مى برد.

ب ـ ديالك تيك ارسطو

ارسطو ديالك تيك را در روش جدلى يعنى با قضاياى مسلم نزد فرد مقابل، نظريه او را باطل كردن به كار مى برد و روش جدلى در منطق براى آشنايان به مسائل منطق معلوم است.

پل فولكيه در اين مورد مى نويسد: ديالك تيك ارسطو در مورد استدلال هايى به كار مى رود كه صغرى و كبراى آن مورد پذيرش طرف باشد و در حقيقت ارسطو اين واژه را به يك قسم از استدلال كه در منطق به آن، «جدل» مى گويند منحصر كرده است.

3ـ ديالك تيك در قرون وسطى

در قرون وسطى موارد تحصيل و مطالعه در اروپا به سه دسته تقسيم مى شد:

1ـ فنون آزاد;

2ـ فلسفه كه از علم جدا نشده بود و شامل علم فيزيك و زيست شناسى نيز بود;

3ـ حكمت الهى.

فنون آزاد به نو به خود به دو دسته تقسيم مى شد: تريونوم كه شامل