معينى است در رابطه اى ديگر، نقش علتى را بازى مى كند موجب پيدايش معلول جديدى مى شود; مثلا تبخير آب درياها و رودخانه ها در اثر تابش آفتاب موجب تشكيل ابر مى شود كه ابر نيز به نوبه خود علت پيدايش باران و آبيارى زمين و پر آب شدن رودخانه ها مى گردد. تأثير متقابل اشياء و پديده ها، در اين نيز تظاهر مى نمايد كه علت و معلول جاى خود را عوض مى كند; يعنى علت تبديل به معلول و معلول تبديل به علت مى شود».[1]

اشتباه ايشان در همين جمله اخير است يعنى علت، تبديل به معلول و معلول تبديل به علت مى شود، حال آن كه چنين كارى امكان پذير نيست و در مورد مثال، فرد با كلى مايه اشتباه نويسنده شده است; زيرا آبى كه مايه تشكيل ابرها گرديده، غير آن آبى است كه در سايه باران در رودخانه ها به جريان افتاده است از آن جا كه هر دو فرد زير عنوان «آب» قرار دارند وى تصور كرده است كه آب رودخانه گاهى علت و گاهى معلول مى گردد.

به تعبير روشن تر، در اين جا يك شىء در سه زمان تحت علل
و شرايط جوى خودنمايى مى كند: نخست به صورت آب رودخانه سپس به صورت توده ابرها، آن گاه به صورت آب و در اين مورد، مسئله علت و معلول مطرح نيست بلكه تغيير شكل يك پديده مطرح مى باشد.

در مثال اجتماعى كه مى زند عين اين اشتباه حاكم است، وى مى گويد: «افزايش تقاضاى بعضى كالاها موجب افزايش توليد آن كالا