و عامل خارجى جزء عوامل دوم مى باشد.

ج ـ تأثير عامل خارجى در تحولات اجتماعى

از پديده هاى طبيعى بگذريم و كمى درباره پديده هاى اجتماعى سخن بگوييم. آيا برچيده شدن تخت و تاج قيصرها و كسرى ها در روم و ايران و نابودى فراعنه در مصر و ... همگى به خاطر تضاد داخلى بود يا اين كه عامل خارجى در سرنگونى اين رژيم ها اثر بارزى داشت؟ شكى نيست كه اسلام در دگرگون كردن اين رژيم ها نقش مؤثرى ايفا كرد و اين عامل خارجى بود كه نگهبانان و غلامان حلقه به گوش اين گروه ها را نابود ساخت و به توده هاى محروم ايدئولوژى جديدى ارائه نمود و به جسم و جان و فكر و انديشه آنان آزادى بخشيد و آنان با كمال حريت ايدئولوژى جديد را بر كهن پذيرفتند.

مطالعه اوضاع كشورهاى اروپاى شرقى و پيوستن آنان به بلوك كمونيسم، نشانه روشن بر تأثير عوامل خارجى در انقلاب داخلى آنان است، كشورهاى اروپاى شرقى هنوز در دوره فئوداليسم بودند و گام به مرحله سرمايه دارى نگذاشته بودند و اگر گذارده بودند هنوز از نظر نظام سرمايه دارى دوران طفوليت خود را مى گذراندند، مع الوصف در آسيا انقلاب رخ داد و رژيمى جايگزين رژيم ديگر گرديد و اين كار صورت نپذيرفت جز به خاطر نفوذ خارجى و تأثير عوامل پشت پرده كه بر افراد وارد در اوضاع مخفى و پنهان نيست.

همگى مى دانيم كه فلسفه ماركسيسم پايه ايدئولوژى اوست، هدف از كشف قوانين طبيعت، شناخت خود جهان و انسان نيست و