اين همه ابداعات عجيب و كاشف واقعى فنومن هاى زندگى است، دريابند».[1]

غريزه فداكارى در راه هدف، و جانبازى در راه اشاعه عقيده و جهاد در راه انديشه هاى پاك و ايده هاى سازنده پرتوى از حس دينى است.

بسيارى از نبردها و جنگ هاى تاريخى بشر، به خاطر دفاع از حريم عقيده بوده است و بس. تاريخچه نبردهاى يهوديان با مسيحيان، مسلمانان با مشركان و صليبيان و... گواه روشن بر اصالت و حادثه آفرينى و سرنوشت سازى آن است چه بسا افراد در راه اشاعه عقيده از هستى ساقط مى گردند و جان و مال خود را از دست مى دهند.

در اين صورت چگونه مى توان گفت عامل منحصر به فرد در حوادث تاريخى، امور اقتصادى و سودجويى بشر است؟

غرايز انسان منحصر به آن چه كه گفتيم نيست، بلكه وى داراى غرايز ديگرى است كه هر كدام مى تواند نقشى در تكامل تاريخ داشته باشد و اگر «فرويد» يگانه نيروى محرك تاريخ غريزه جنسى مى داند، از تأثير ديگر غرايز غفلت كرده و به يك عامل گراييده است. از اين جهت از اين بحث مى توان يك الگوى روشن براى ديگر غرايز برگزيد ما به خاطر موجزگويى از بحث پيرامون ديگر غرايز خوددارى مى كنيم.