در زمان ماركس، روانشناسى و روانكاوى، پيشرفت قابل ملاحظه اى نكرده بود، و اين دو علم دوران جنينى خود را مى گذراندند. و لذا وى موفق به استفاده از اصول مسلم اين دو علم نگرديده و از ميان خواسته هاى انسان، فقط به خواسته اقتصادى او توجه نموده است در صورتى كه روانكاوىِ امروز براى روح انسان، ابعاد قابل ملاحظه اى ذرك كرده كه هر كدام عامل مهم و سرنوشت سازى هستند.

اين ابعاد چهارگانه عبارتند از:

1. حس كنجكاوى.

2. حس نيكوكارى.

3. حس گرايش به زيبايى.

4. حس مذهبى.

و هر يك از احساس هاى چهارگانه در سرنوشت انسان كاملا مؤثر بوده و تاريخ ساز مى باشد.

انسان در سايه حس كنجكاوى، علوم، و صنايع را پايه گذارى نموده است اين همان حس است كه از روزگار پيش به كاشفان و مخترعان نيرو بخشيده كه از روى رازهاى نهفته پرده بردارند و به ناملايمات و سخت ها تن دردهند. اينك نقش هر يك از احساس هاى چهارگانه را تشريح مى كنيم:

تاريخ زندگانى علما و دانشمدان آكنده از محروميت ها و ناكامى ها است، و بزرگ ترين محرك آنان در گوشه گيرى، و چشم پوشى از لذايذ زندگى، همان عشق