و لجاجت با سلام در حال ستيزند، آن گاه كه بخواهند سخن خدا را بشنوند، در پناهگاه تحقيقاتى پيامبر(صلى الله عليه وآله)مى توانند به تعمّق بپردازند و سپس به اردوگاه خويش باز گردند.

تاكنون در بحث از ماهيت ارتداد، در پاسخ به سؤال نخست، نكات ذيل بازگو شد:

1. اسلام مسلمانان را به پذيرش دين خود با دليل و استدلال دعوت كرده و پذيرش تقليدى اصول دين را مردود مى شمارد.

2. در حوزه ى داخلى اسلام و در بين مسلمانان، سؤال و ترديد و ابهام هر مسلمانى رواست و مقدمه ى ايمان محض او است.

3. در حوزه ى خارج از اسلام و در بين غير مسلمانان، هر كس مى تواند براى فهم حقيقت و دانستن نظر اسلام، در پناه دولت اسلامى به تحقيق بپردازد و در مقدس ترين مكان ها ـ مسجد الحرام(صلى الله عليه وآله) ـ با عالم ترين انديشمندان اسلامى ـ پيشوايان معصوم(عليه السلام) ـ به گفتگو بپردازد.

4. نتيجه آن كه، ماهيت ارتداد از نوع سؤال، ترديد، ابهام و عدم اعتقاد نيست، بلكه از سنخ انكار و نفى است، آن هم نه انكارى كه به علت وجود مشكلات فكرى و ناتوانى از پاسخگويى به سؤالاتمعرفتى رخ داده است، بلكه انكارى كه از روى لجاجت و بى منطقى است. اكنون بايد ديد چه نوع انكارى است كه موجب ارتداد است، انكار اصول دين؟ فروع دين؟ يا چيزى فراتر از اين دو.

به طور خلاصه مى توان انكار ارتدادآميز را دو نوع دانست:

1. انكار اصول اسلام كه در نزد تمام فرق و مذاهب اسلامى مورد پذيرش