باشد، ولى مورد نظر قرآن نيست، بلكه مورد نظر قرآن تطبيق آن معانى القائى برعينيَّت خارجى است و اگر هم به آن مفاهيم ذهنى القائى « تأويل» گفته شود به خاطر اين است كه « تأويل» مى تواند داراى مراحلى باشد، مرحله اى از آن، به صورت معانى القائى است و مرحله اى بالاتر از آن، تحقق يابى آن معانى، درخارج مى باشد.

وبه ديگر سخن: همان طور كه هر شئى اى از نظر وجود « ذهنى» و « عينى» داراى مراتب است و صورت ذهنى انسان مرتبه اى و صورت خارجى آن مرتبه ديگرى اسـت، همچنيـن تأويل از نظر مراحل « حقيقت يابى» داراى دو مرحله است، مرحله اى پيشين، يعنى معانى كه از عالم غيب بر ذهن بيننده خواب القاء مى شود مرحله اى پسين، يعنى تمثل وتحقق پذيرى آن معانى .

وقرآن به حكم « هذا تأويل رؤياىَ» با اشاره به عمل خارجى پدر و مادر و برادران، تمثل يابى و عينيت و واقعيت پذيرى آن مفاهيم را ، تأويل مى شمارد.

2 ـ مصالح و انگيزه ها:

قرآن لفظ « تأويل» را در علل غايى واسرار كارهاى مرموز و فلسفه احكام به كار مى برد از باب نمونه: هم سفر موسى وقتى او را از اسرار كارهاى مرموز و به ظاهر زننده خود ( مانند سوراخ كردن كشتى و تعمير ديوار خراب و كشتن جوان) آگاه ساخت رو به موسى كرد و اين جمله را گفت :( ذلِكَ تَأوِيلُ ما لَمْ تَسْطِعْ عَلَيْهِ صَبْرا) ( كهف ، آيه 82): «اين ( اسرار و نتائج) تأويل كارهائى است كه براى آنها طاقت نياوردى».

اسم اشاره « ذلك» اشاره به اسرار و رازهائى است كه بر عمل او مترتب گرديد و يا مى گردد، مثلاً ملك ستمگر، به خاطر خرابى ظاهرى كشتى، چشم طمع به گرفتن كشتى فقر اندوخت، و يا گنج در زير ديوار پنهان گشت و از دستبرد پنهان ماند تا روزى كه صاحبان آن كه دو يتيم بودند بزرگ بشوند گنج خود را استخراج كنند