كرديم يعنى اظهار فضل و تفضيل او به اين كتاب كرديم.و«محسنين»بر اين قول انبيايى باشند كه نه صاحب كتاب باشند [1]و مؤمنان باشند.و قولى دگر آن است كه:تماما للّذين احسنوا.و«على»به معنى«لام»باشد براى آن‌كه مناقض‌اند:و عرب چنان كه نظير حمل كند نقيض بر نقيض حمل كند، يقال:اتمّ عليه،بمعنى اتمّ له،قال الشّاعر [2]:

رعته اشهرا و حلا عليها فطار النّىّ فيها و استغارا
اى حلالها،حسن و قتاده گفتند:اتمام كرامته فى الجنّة على احسانه فى الدّنيا، تا به آن احسان كه در دنيا كرد كرامت او در بهشت تمام كند.ابو مسلم گفت تماما على الّذي احسن،يعنى ابراهيم حين دعا اللّه لولده فقال: وَ اجْعَلْ لِي لِسٰانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ [3]،حق‌تعالى منّت نهاد بر ابراهيم به نعمتى كه با موسى كرد براى آن‌كه به دعاى او بود و صلاح در اجابت آن بود و نصب او بر حال است،و اهل معانى گفتند:على آنجا براى آن آورد تا بدانند كه اين نه تمامى است بعد النّقصان انّما هو تمام على وجه الضّعف و الزّيادة،كه زاد و ضاعف با«على»استعمال كنند و در شاذ خواندند:على الّذي [4]احسن [5]به رفع على تقدير هو احسن.و تفصيلا لكلّ شىء،و تفصيل و تبيين هر چيزى را كه موسى-عليه السّلام-و قومش را در شرع ايشان به آن محتاج بودند. وَ هُدىً وَ رَحْمَةً ،اى بيانا و لطفا و حجّة،و نصب«تماما»و اين اسماء ديگر شايد كه بر مفعول له باشد. لَعَلَّهُمْ بِلِقٰاءِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ ؛تا باشد كه ايشان را به جزاى خدا ايمان آرند و جزا[را] [6]لقا خواند براى تعظيم او را و تفخيم شأن او را براى آن‌كه جزا در سرايى باشد كه تولّاى آن كار و آن جاى به او باشد-جلّ جلاله.

وَ هٰذٰا كِتٰابٌ :اشاره به«هذا»به قرآن است،گفت:اين كتابى است كه ما