عطف است على [1]قوله: شُحُومَهُمٰا و جمله حرام است و«او»به معنى واو است و آنچه مستثناست جز يك چيز نيست: إِلاّٰ مٰا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمٰا ،و تقدير آن است كه (و على الذين هادوا حرمنا كل ذى ظفر و من البقر و الغنم حرمنا عليهم شحومهما او الحوايا او ما اختلط بعظم الا ما حملت ظهورهما)،و در اين وجه عدول است از [2]چند وجه، [3]وجه،اوّل اولى‌تر است. ذٰلِكَ جَزَيْنٰاهُمْ بِبَغْيِهِمْ ؛اين جزاى ايشان است كه ما داديم به بغى و ظلمشان،و اين چيزها كه خداى تعالى گفت بر جهودان حرام كرده در شرع موسى بود،امّا شرع رسول ما-عليه السّلام-،آن را منسوخ كرد و ترسايان دعوى كردند كه شرع عيسى-عليه السّلام-آن را منسوخ كرد و بر اين [4]قطع نيست ما را براى آن‌كه طريقى عملى [5]نيست فرا [6]آن ما را.قوله: ذٰلِكَ جَزَيْنٰاهُمْ بِبَغْيِهِمْ ،اگر گويند:شرايع تابع مصلحت باشد،و اين [7]جمله تكاليف [8]است و غرض به [9]تكليف تعرّض [10]ثواب است،و چگونه روا باشد،كه تكليف عقاب بود [11]؟جواب گوييم:خداى تعالى اين را جزا و عقاب براى آن خواند كه آن گناهان كه ايشان كردند از تحريف و تصحيف و تحليل محرّمات اقتضاى آن كرد در باب مصلحت كه چيزها [12]كه حلال بود ايشان را اگر آن معاصى نكرده بودندى همچنان حلال بودى،چون ارتكاب آن معاصى كردند بر ايشان حرام كرد.

پس چون تغيير [13]مصلحت عند فعل ايشان بود و تحريم عقيب [14]آن حاصل آمد [15]،آن را بر توسّع عقاب و جزا خواند. وَ إِنّٰا لَصٰادِقُونَ ،و ما راست گوييم [16]در