نظاير باشد.و«من»في قوله: مِنْ عَهْدٍ ،تأكيد نفى راست،چنان كه نظاير او بسيار [1]برفت. وَ إِنْ وَجَدْنٰا ،«إن»مخفّفه است از ثقيله،و التّقدير:انّا [2]وجدنا،أو انّه وجدنا، على انّ الضّمير للشّأن [3]و الامر،و علامت آن‌كه«إن»مخفّفه از ثقيله«لام»است در خبر او،و ما بيشتر [4]ايشان را فاسق يافتيم و خارج از فرمان خداى تعالى به ايشان،و كار چنان افتاد كه ما بيشتر [5]ايشان را فاسق يافتيم.و«فسق»هم كفر باشد و هم ساير معاصى.و اصل او خروج الشّىء عن الشّىء باشد،و اگرچه در عرف غالب بر او آن است كه ما دون كفر را فسق خوانند،و در آيت هر دو رواست.

اگر گويند چگونه گفت كه:بيشتر را فاسق يافتيم،و ايشان همه فاسق بودند؟گوييم از اين دو جواب است:يكى آن‌كه كافران هم بر دو وجه بودند.

بعضى در ملّت و كيش خود متديّن و متحرّج بودند،و بعضى متهتّك و خليع [6]العذار [7]،آن‌كه چنان بودند كمتر بودند،و آن‌كه چنين بودند بيشتر بودند.و جواب دوم از او آن است كه:حق‌تعالى اكثر كنايت كرد از همه،چنان كه گويند:قلّ ما رأيت مثله،و مراد آن باشد كه:ما رأيت مثله لا [8]قليلا و لا [9]كثيرا،و مثله قوله:

فَقَلِيلاً مٰا يُؤْمِنُونَ [10] .

قوله تعالى:

[سوره الأعراف (7): آیات 103 تا 126]
ثُمَّ بَعَثْنٰا مِنْ بَعْدِهِمْ مُوسىٰ بِآيٰاتِنٰا إِلىٰ فِرْعَوْنَ وَ مَلاَئِهِ فَظَلَمُوا بِهٰا فَانْظُرْ كَيْفَ كٰانَ عٰاقِبَةُ اَلْمُفْسِدِينَ (103) وَ قٰالَ مُوسىٰ يٰا فِرْعَوْنُ إِنِّي رَسُولٌ مِنْ رَبِّ اَلْعٰالَمِينَ (104) حَقِيقٌ عَلىٰ أَنْ لاٰ أَقُولَ عَلَى اَللّٰهِ إِلاَّ اَلْحَقَّ قَدْ جِئْتُكُمْ بِبَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ فَأَرْسِلْ مَعِيَ بَنِي إِسْرٰائِيلَ (105) قٰالَ إِنْ كُنْتَ جِئْتَ بِآيَةٍ فَأْتِ بِهٰا إِنْ كُنْتَ مِنَ اَلصّٰادِقِينَ (106) فَأَلْقىٰ عَصٰاهُ فَإِذٰا هِيَ ثُعْبٰانٌ مُبِينٌ (107) وَ نَزَعَ يَدَهُ فَإِذٰا هِيَ بَيْضٰاءُ لِلنّٰاظِرِينَ (108) قٰالَ اَلْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ إِنَّ هٰذٰا لَسٰاحِرٌ عَلِيمٌ (109) يُرِيدُ أَنْ يُخْرِجَكُمْ مِنْ أَرْضِكُمْ فَمٰا ذٰا تَأْمُرُونَ (110) قٰالُوا أَرْجِهْ وَ أَخٰاهُ وَ أَرْسِلْ فِي اَلْمَدٰائِنِ حٰاشِرِينَ (111) يَأْتُوكَ بِكُلِّ سٰاحِرٍ عَلِيمٍ (112) وَ جٰاءَ اَلسَّحَرَةُ فِرْعَوْنَ قٰالُوا إِنَّ لَنٰا لَأَجْراً إِنْ كُنّٰا نَحْنُ اَلْغٰالِبِينَ (113) قٰالَ نَعَمْ وَ إِنَّكُمْ لَمِنَ اَلْمُقَرَّبِينَ (114) قٰالُوا يٰا مُوسىٰ إِمّٰا أَنْ تُلْقِيَ وَ إِمّٰا أَنْ نَكُونَ نَحْنُ اَلْمُلْقِينَ (115) قٰالَ أَلْقُوا فَلَمّٰا أَلْقَوْا سَحَرُوا أَعْيُنَ اَلنّٰاسِ وَ اِسْتَرْهَبُوهُمْ وَ جٰاؤُ بِسِحْرٍ عَظِيمٍ (116) وَ أَوْحَيْنٰا إِلىٰ مُوسىٰ أَنْ أَلْقِ عَصٰاكَ فَإِذٰا هِيَ تَلْقَفُ مٰا يَأْفِكُونَ (117) فَوَقَعَ اَلْحَقُّ وَ بَطَلَ مٰا كٰانُوا يَعْمَلُونَ (118) فَغُلِبُوا هُنٰالِكَ وَ اِنْقَلَبُوا صٰاغِرِينَ (119) وَ أُلْقِيَ اَلسَّحَرَةُ سٰاجِدِينَ (120) قٰالُوا آمَنّٰا بِرَبِّ اَلْعٰالَمِينَ (121) رَبِّ مُوسىٰ وَ هٰارُونَ (122) قٰالَ فِرْعَوْنُ آمَنْتُمْ بِهِ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّ هٰذٰا لَمَكْرٌ مَكَرْتُمُوهُ فِي اَلْمَدِينَةِ لِتُخْرِجُوا مِنْهٰا أَهْلَهٰا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ (123) لَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلاٰفٍ ثُمَّ لَأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعِينَ (124) قٰالُوا إِنّٰا إِلىٰ رَبِّنٰا مُنْقَلِبُونَ (125) وَ مٰا تَنْقِمُ مِنّٰا إِلاّٰ أَنْ آمَنّٰا بِآيٰاتِ رَبِّنٰا لَمّٰا جٰاءَتْنٰا رَبَّنٰا أَفْرِغْ عَلَيْنٰا صَبْراً وَ تَوَفَّنٰا مُسْلِمِينَ (126)

[ترجمه]

پس بفرستاديم از پس[ايشان] [11]موسى را به آيات ما به فرعون و اصحابش [12]،كافر شدند به آن.بنگر چگونه [13]بود عاقبت مفسدان.