اينان هم امامند هم امرا هم علما،و قول ما داخل نيست در قول ايشان.پس اين متّفق عليه است،و آن قول مختلف فيه.

و قوله: يَسْتَنْبِطُونَهُ ،أى يتجسّسونه،آنان كه تجسّس مى‌كنند فى قول ابن عبّاس و ابى العاليه،و زجّاج گفت:معنى استنباط استخراج باشد،و أنبط الماء اذا اخرجه، قال الشاعر [1]:

اذا قال قولا أنبط الماء فى الثّرى
و اين سواديان عرب را براى آن نبيط خوانند كه ايشان چشمه‌هاى آب بيرون آرند[328-پ]،قال المعرّي [2]:

اين امرؤ القيس و القوافي اذ مال من تحته الغبيط
استنبط العرب فى الموامي بعدك و استعرب النبيط
و در«منهم»دو قول گفتند كه ضمير با كه راجع است:يكى آن‌كه راجع است با«اولى‌الامر»،و دگر با فرقۀ منافقان كه خبر مى‌پرسيدند. وَ لَوْ لاٰ فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ ،و اگر نه فضل و رحمت خداى بودى بر شما از تواتر و ترادف الطاف شما پسر و [3]شيطان شدى. إِلاّٰ قَلِيلاً ،مگر اندكى.

خلاف كردند در رجوع اين استثناء كه با كه راجع است بر چهار قول:قولى آن است كه راجع با ضمير مخاطبان است،من قوله: لاَتَّبَعْتُمُ ،كه در بر [4]اوست،و اين اولى‌تر است براى آن‌كه ظاهر كلام اين است،و تقدير اين است كه:الّا قليلا منهم [5].

و قول دگر ابو على گفت:الّا قليلا من الاتّباع،يعنى همۀ اتّباع شما شيطان را بودى مگر اتّباعى اندك كه آن نه شيطان را بودى.

حسن بصرى و قتاده و فرّاء گفتند:استثناست از مستنبطان،و تقدير آن‌كه:

لعلمه الّذين يستنبطونه منهم الّا قليلا.چهارم عبد اللّٰه عبّاس و ابن زيد و كسائي و فرّاء و مبرّد گفتند:أذاعوا به الّا قليلا،استثنا از«إذاعة»كردند،و اين جمله اگرچه جايز است[در رجوع [6]] [7]إلى كلّ واحدة من هذه الجمل صلاحا خلاف نيست،و لكن