ذٰلِكَ بِأَنَّ اللّٰهَ ،اى ذلك العذاب،اين عذاب بر ايشان براى آن است كه من، كتاب،يعنى تورات به حق فروفرستادم،ايشان اختلاف كردند در آن.آنگاه اين اختلاف كه گفتيم بيفگند براى آن‌كه ذكر اختلاف خواست آمدن در عقب او كه:

وَ إِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فِي الْكِتٰابِ .

و بعضى دگر گفتند: ذٰلِكَ ،اين عذاب براى آن است كه [1]فرستادم يعنى تورات و انجيل،ايشان پنهان باز كردند و لكن اين لفظ«فكتموه»بيفگند اعتماد بر آنكه از پيش گفته بود: إِنَّ الَّذِينَ يَكْتُمُونَ مٰا أَنْزَلَ اللّٰهُ [2].

قولى دگر آن است كه:اين كفر و رقم كفر بر ايشان براى آن است كه،پس «ذلك»اشارت بود به كفر ايشان،او مبتداست و خبر او محذوف[202-ر]و تقدير آن‌كه:ذلك حاصل لهم كائن.

بعضى دگر گفتند: ذٰلِكَ بِأَنَّ اللّٰهَ نَزَّلَ الْكِتٰابَ ،اى اخبر [3]فى الكتاب بأنّهم لا يؤمنون و يموتون على كفرهم،اين به آن است كه خداى خبر داد كه ايشان ايمان نيارند،و خبر [4]خداى از [5]علم بود،و علم تبع معلوم باشد على ما هو به [6]،و اين نيز وجهى لطيف است.

آنگه گفت:آنان كه در كتاب يعنى در تورات خلاف مى‌كنند، لَفِي شِقٰاقٍ .

بعضى گفتند:لفي فرقة،ايشان در فرقتى و جدايى‌اند دور،يعنى عظيم.و گفته‌اند:

لفى اختلاف،ايشان در اختلاف اقوال و اهواءاند.و گفته‌اند:مراد به«كتاب»قرآن است،و آنان كه مخالفان آنند در اختلافى‌اند و اقوالى متباين،يكى مى‌گويد:سحر است،و يكى مى‌گويد:شعر است،و يكى مى‌گويد:كهانت است،و يكى مى‌گويد:

اعجميى [7]مى‌آموزد او را،يكى مى‌گويد:اساطير اوّلينان [8]است.

ابو مسلم گفت: إِنَّ الَّذِينَ اخْتَلَفُوا فيه،اى اختلفوه،يعنى توارثوه خلفا عن سلف،آنان كه تورات [9]به ميراث برگرفته‌اند خلف از سلف،كما قال تعالى: