لَهُمْ عَذٰابٌ ،ايشان را عذابى بود أَلِيمٌ ،دردناك از رجز،يعنى،از دوزخ.و رجز،هم عذاب بود.و شايد كه معنى آن بود كه،ايشان را عذابى بود از جملۀ عذاب [1][و اليم فعيل است به معنى مفعل،يعنى مولم] [2]چنان كه گويند:هذا نعمة من نعمة ربي،و هذا امر من امر اللّٰه.

5.ابن كثير و حفص خواندند:اليم،به رفع على انه صفة للعذاب،و قراء ديگر،به جر خواندند،على انه صفة للرجز.

آنگه تنبيه كرد خلقان را بر نعمتهاى خود و تذكير كرد و ياد داد،گفت: اَللّٰهُ الَّذِي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ ،خداى است آن‌كه مسخر بكرد شما را دريا تا كشتيها در او مى‌رود به فرمان او و تا شما طلب روزى كنى و از او شاكر باشى و نعمتهاى او را شكرگزارى.

وَ سَخَّرَ لَكُمْ مٰا فِي السَّمٰاوٰاتِ وَ مٰا فِي الْأَرْضِ ،و مسخر بكرد براى شما هرچه در آسمان[239-پ]و زمين است، جَمِيعاً مِنْهُ ،همه از اوست،چه هرچه در وجود است،همه از اوست،بهرى بى‌واسطه و بهرى به‌واسطه، إِنَّ فِي ذٰلِكَ لَآيٰاتٍ ،در اين [3]آياتى و علاماتى و دلالاتى هست گروهى را كه انديشه كنند.

آنگه گفت: قُلْ لِلَّذِينَ آمَنُوا يَغْفِرُوا ،بگوى آنان را كه مؤمنان‌اند تا بيامرزند و عفو كنند كافرانى را كه ايشان اميد ايام ما نمى‌دارند،يعنى،ايمان نمى‌دارند به قيامت و با آن‌كه با پيش ما آيند و ثواب و عقاب و سزاى جزا [4]خواهد بودن،ايشان را اين اميد نيست:و گفتند:مراد به اميد،ترس است،يعنى آنان كه از ايام وقوف بين يدى اللّٰه، و از ايام عقوبت نمى‌ترسند،يعنى،اگر چنان باشد كه از كافران رنجى به اين مؤمنان رسد،بگوى تا از سر آن بروند و طلب قضا و قصاص نكنند.

گفتند:آيت در بعضى [5]صحابه آمد كه كافرى او را دشنام داد،او خواست تا انتقام كشد.خداى تعالى گفت:رها كن كه وقت نيست تا وقت باشد.چون آيت قتال آمد،اين حكم منسوخ شد.و روا بود كه اين حكم بر جاى باشد در بعضى اوقات بر بعضى وجوه از آحاد الناس،و منع نكند جمع ميان اين آيت بر اين وجه كه