يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَ النَّهٰارَ ،به شب و روز تسبيح مى‌كنند و ايشان را فتورى و سستى نباشد،و نصب«ليل»و«نهار»بر ظرف است.

أَمِ اتَّخَذُوا ،«ام»به معنى بل است اين جا،يعنى آن كلام رفت [1]از آن اضراب كرد و در حديث كافران گرفت كه ايشان خدايانى گرفته‌اند از زمين،و«من»تبيين راست،يعنى از سنگ و چوب و چيزهايى كه از معادن باشد از زر [2]و آهن.آنگه به لفظ استفهام بر سبيل تقريع [3]گفت: هُمْ يُنْشِرُونَ ،احياى موتى ايشان مى‌كنند و مردگان را ايشان زنده مى‌كنند،يقال:نشر اللّه الموتى نشرا فنشروا هم [4]نشورا،اين لفظ هم لازم باشد و هم متعدّى و به مصدر جدا شود.و بعضى دگر اهل لغت گفتند:

انشر اللّه الموتى فنشروا هم.و زجّاج در شاذّ خواند [5]:هم ينشرون [6]،به فتح«شين [7]»، به معنى آن‌كه:يبقون احياء لا يموتون،ايشان خدايانى گرفته‌اند كه زنده بماندند [8]و نميرند.

آنگه حق‌تعالى گفت: لَوْ كٰانَ فِيهِمٰا آلِهَةٌ إِلاَّ اللّٰهُ لَفَسَدَتٰا ،اگر در آسمان و زمين خدايانى بودندى جز خداى تعالى،آسمان و زمين تباه شدى.و«الّا»اين جا به معنى«غير»است،چنان كه غير كه اصل او صفت است آوردند به معنى استثناء،«الّا» كه معنى او استثناست آورد اين جا به معنى«غير»كه صفت باشد،و التّقدير:لو كان فيهما آلهة غير اللّه،اى آلهة مغايرة للّه.و اين معنى دليل ممانعت است،و متكلّمان دليل ممانعت از اين جا گرفتند،گفتند:دليل بر آنكه خداى-جلّ جلاله-يكى است آن است كه اگر روا بودى كه دو بودى يا بيشتر ميان ايشان ممانعت ممكن بودى و ممتنع نبودى،پس[28-پ]مؤدّى بودى با آن‌كه اگر يكى چيزى خواستى و يكى ضدّ آن و خلاف [9]،يا مراد هر دو برآمدى يا مراد هيچ دو برنيامدى،يا مراد يكى