الكعبه.گفتند:به خداى كه شما دانى كه ما نه به آن [1]آمده‌ايم تا در زمين فساد كنيم،يعنى راه زنيم،لقوله: وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسٰاداً [2]...، وَ مٰا كُنّٰا سٰارِقِينَ، و ما دزد نبوده‌ايم.

قٰالُوا فَمٰا جَزٰاؤُهُ إِنْ كُنْتُمْ كٰاذِبِينَ ،گفتند:چه جزا و پاداشت بود آن را،يعنى آن دزدى را[27-پ]يا آن كار كه ذكر آن مى‌رفت اگر دروغ گوى؟ ايشان گفتند: جَزٰاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِي رَحْلِهِ فَهُوَ جَزٰاؤُهُ ،و تقدير آن است كه:

جزاؤه استرقاق من وجد فى رحله فهذا الجزاء. جَزٰاؤُهُ ،على حذف المضاف و اقامة المضاف اليه مقامه لوضوح [3]الكلام و دلالة الحال عليه،گفت [4]:جزاى او آن بود كه آن را كه اين صاع [5]در رحل او بيابند،بندگى كند خداوند صاع [6]را،اين جزاى چونين [7]جزاى او باشد.

و وجهى دگر گفتند،و آن آن است كه: جَزٰاؤُهُ مبتدا باشد، مَنْ وُجِدَ فِي رَحْلِهِ مبتداى دوم باشد، فَهُوَ جَزٰاؤُهُ ،اى الاسترقاق جزاؤه-و اين جمله در جاى خبر مبتداى دوم باشد.و از استرقاق بهو كنايت براى آن كرد كه حال بر او دليل كرد.

و وجهى دگر آن است كه: جَزٰاؤُهُ مَنْ وُجِدَ فِي رَحْلِهِ عندنا فهو كجزائه عندكم،گفت:جزاى آن‌كس كه در رحل او يابند اين صاع،آن است كه او را بندۀ آن كنند كه خداوند صاع [8]است،همچنان كه به نزديك شما هست،يعنى در اين حكم از ميان ما و شما خلاف نيست.و قوله: مَنْ وُجِدَ ،«من»محتمل است دو وجه را:يكى آن‌كه موصوله باشد،و يكى آن‌كه مجازات را باشد،نبينى [9]كه در جواب او«فا»مى‌آيد فى قوله: فَهُوَ جَزٰاؤُهُ.كَذٰلِكَ نَجْزِي الظّٰالِمِينَ ،چنين جزا دهيم ستمكاران را.اين حكايت قول ايشان است كه گفتند:ما جزاى هر ظالمى چنين كنيم [10]و در تأويل آيت دو وجه گفتند:يكى آن‌كه اين حكم،اعنى استرقاق السّارق