يك روز اين مردمان مصلح كه از ايشان جدا شده بودند،برخاستند [1]از آن جاى و بقعه ايشان هيچ آوازى نشنيدند و كسى [2]را نديدند،و نيز در نگشادند،و كسى بيرون نيامد از ايشان،اينان به ديوار فرورفتند و بر بامهاى ايشان شدند،ايشان را ديدند كه خداى تعالى مسخشان كرده بود [3]و با بوزنه كرده [4]،اينان [5]شكر خداى بگزاردند و پناه با خداى تعالى دادند از عقوبت او،و آن ممسوخان سه روز بماندند و جمله بمردند،و هيچ ممسوخ بيشتر از سه روز بنماند-على ما جاء فى الاخبار.

و قوله: فَقُلْنٰا لَهُمْ ،اين قول اين جا مجاز است،چنان كه در آن آيت كه گفت:

ثُمَّ اسْتَوىٰ إِلَى السَّمٰاءِ وَ هِيَ دُخٰانٌ فَقٰالَ لَهٰا وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيٰا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قٰالَتٰا أَتَيْنٰا طٰائِعِينَ [6] .و آنجا بر حقيقت نه از خداى تعالى قولى بود و نه از آسمان و زمين،و چنان كه شاعر گفت:

امتلأ الحوض و قال قطني مهلا رويدا قد ملات بطني
و معلوم است كه حوض چيزى نگفت.

و قوله: كُونُوا ،صيغت امر است،و مراد كنايت از تسخير،چنان كه گفت: إِنَّمٰا قَوْلُنٰا لِشَيْءٍ إِذٰا أَرَدْنٰاهُ أَنْ نَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ [7]،و«قردة»،جمع قرد باشد.

خٰاسِئِينَ ،اى بعيدين و خسأ يخسأ،هم لازم باشد و هم متعدّى،يقال:خسأت الكلب فخسأ هو،اى طردته فاطّرد،و ابعدته فبعد،و در مطاوع او انخساء آمده است،يقال:

خسأته فانخسأ بر قياس،قال الرّاجز:

كالكلب ان قلت له اخسأ انخسأ
مجاهد گفت معنى آن است كه:اذلاّء صاغرين،ذليل و مهين،و در اين عظتى و عبرتى است آنان را كه در او تأمّل كنند.

فَجَعَلْنٰاهٰا ،كرديم ايشان را.و«ها»روا بود كه راجع بود با جماعت،و روا بود