ظاهر ميشود و از درختان ديگر نيز حاصل ميشود مگر درخت عناب و اما از اين دو درخت بهتر بعمل مى‌آيد فَإِذا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ‌ پس ناگاه شما آتش از آن مى‌افروزيد أَ وَ لَيْسَ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلى‌ أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلى‌ وَ هُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِيمُ‌ يعنى آيا نيست آن كسى كه آفريده است آسمانها و زمين را قادر بر اينكه خلق كند مثل ايشان را بلى قادر است و او است بسيار خلق‌كننده و بسيار دانا و اما رازى گفته است كه وجه ذكر درخت سبز آنست كه آدمى مركب است از بدنى كه ديده ميشود و حياتى كه در اعضاى او سارى شده و آن لازم حرارت غريزى است كه در جميع بدن جارى است و اگر استبعاد ميكنيد بهم رسيدن حرارت و حيات را در او پس استبعاد مكنيد زيرا كه بودن آتش در درختى سبز كه آب از آن ميچكد عجيب‌تر و غريب‌تر است و اگر استبعاد ميكنيد خلق جسمش را پس خلق آسمانها و زمين بزرگتر است از خلق بدنهاى شما وَ هُوَ الْخَلَّاقُ‌ اشاره است بآنكه قدرت او كامل است‌ الْعَلِيمُ‌ اشاره است بآنكه علم او شامل است.

مؤلف گويد كه از جمله آياتى كه مشتمل است بر برهان عقلى بر اثبات معاد اعم از جسمانى و روحانى اين آيه شريفه است‌ أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ أَنَّكُمْ إِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ‌ يعنى آيا گمان ميكنيد شما بدرستى كه ما خلق كرديم شما را عبث و شما بسوى ما بازگشت نميكنيد و نخواهيد كرد اين آيه قطع نظر از آنكه كلام الهيست و راه شك در آن نيست برهان قاطعى است بر اثبات معاد زيرا كه ببراهين قاطعه و اجماع جميع ارباب عقول ثابت شده است كه جناب مقدس ايزدى حكيم است و عبث از او صادر نميشود و كارهاى او منوط بحكمت و مصلحت است پس خلق كردن آسمان و زمين و حيوانات و ساير مكلفين بايد براى حكمتى باشد تا عبث نباشد و حكمت معلوم است كه نفى نيست كه بجناب مقدس او عايد گردد زيرا كه او غنى بالذات و كامل من جميع الجهات است و احتياج بغير از لوازم امكانست پس بايد غرض منفعتى باشد كه بايشان عايد گردد و اگر نشأه ديگر نباشد و منحصر باشد در اين نشئه فانيه منافع اين نشأه كه مخلوط است باضعاف آن از كدورات جسمانى و روحانى و مصائب و امراض و محن و فتن و تلف و غصب اموال و بيمارى و موت اولاد و احباء و ساير كدورات و قابل اين نيست كه مردم را از براى اين خلق كند و اين شبيه است بآنكه كريمى شخصى را ضيافت كند بخانه‌اى كه مملو باشد از انواع درندگان و موذيان از شير و ببر و پلنگ و مار و عقرب و زنبور و غير اينها و چون وارد شود طعامى بنزد او حاضر سازند كه هر لقمه‌اى كه بردارد چندين زنبور بر دستش و زبانش بزنند و شمشيرداران در برابرش ايستاده باشند و در هر ساعتى بر او حمله كنند