تركيبات در معانى منطق و فلسفه

نسبة ايجابى

-نسبت ايجابى در مقابل نسبت سلبى است.(از مجموعۀ دوم ص 57).

نِسبتِ حُكميَّه

-مراد از نسبت حكميه نسبت و ارتباط ميان موضوع و محمول است و يا نسبت خبريه است كه مورد حكم و تصديق است اعم از آنكه ثبوتى ايجابى باشد يا سلبى(از دستور ج 3 ص 400)

نِسبتِ خارِجيَّه

-نسبت خارجية در مقابل نسبت عقليه است و آن در صورتى است كه نسبت حكميۀ خبريه در قضيه مطابق ماده خارجى و نسبت نفس الامرى آن باشد و بالجمله اگر گفته شود انسان حيوان است بالضرورة نسبت حيوانيت بانسان در خارج درست است يعنى از امور واقعى است كه خارج از ذهن و عقل هم هست اين نسبت يعنى ضرورت حيوانيت براى انسان هست اين گونه نسبت‌ها را خارجى گويند در مقابل ذهنى و عقلى چنانكه اگر گويند انسان جماد است نسبت ذهنى است فقط چه در خارج درست و صادق نباشد.(از دستور ج 3 ص 401-402).

نِسبتِ ذِهنيّه
نِسبتِ عَقليَّه

رجوع شود به نسبت خارجيه.

نِسبت مُتكَرِّره

-نسبت متكرره عبارت از نسبتى است كه بقياس بامرى ديگر معقول بود كه آن هم نسبت باول معقول است مانند مقوله مضاف«نسبت ميان آب و ابن» (از دستور ج 3 ص 299).

نسخ

-(بفتح نون اصطلاح اصولى فلسفى،ادبى)و آن در لغت از الت و نقل باشد بديگرى و از موضوعى بموضوعى ديگر و تناسخ در ميراث آن باشد كه ورثه بعد از ورثۀ ديگر بميرد و مال از وارثى بوارثى ديگر منتقل شود و ازين قبيل است تناسخ در ارواح كه نقل روح است از بدن به بدن ديگر كه در فلسفه و كلام مذكور است.

در بديع قسمتى از سرقت است كه انتحال نامند.

در شرع آن باشد كه دليلى شرعى وارد شود بعد از دليل شرعى ديگر كه مفاد آن خلاف مقتضاى دليل اول باشد،دليل متاخر را ناسخ و متقدم را منسوخ نامند،ناسخ ممكن است قرآن باشد يا حديث يا فعل معصوم و حصول نسخ عقلا بلا مانع است زيرا حكمى ممكن است بطور موقت و بر حسب مقتضاى زمان وضع شده باشد و بعد از رفع آن حكمت،حكمى ديگر آن را بر طرف كند.

نسخ گاه قبل از امتثال و عمل بمفاد دليل است كه آن را نسخ حقيقى نامند و ديگر نسخ احكام شرعى قبل از اسلام مانند آيه قصاص و ديه كه ناسخ حكم قبل است و يا بعد از عمل كه در اسلام هم بسيار است،و آيات و اخبار منسوخه در اسلام زياد است در اينكه نسخ آيات بآيات ديگر رواست و واقع شده است خلافى نيست و همين طور نسخ احاديث بآيات و يا احاديث ديگر و بحث در اين است كه آيا آيات باحاديث نسخ شده‌اند و يا ممكن است يا نه.

لكن پارۀ مانند ابو مسلم بحر اصفهانى گويد نه در قرآن و نه در احاديث نسخ نيست لكن قول محقق خلاف آن را ثابت كند