شو همره بلبل بلب هر مهوش
كه درست مقلوب كل است و تمامت شعر وارونه خوانده شود.

(از بديع فروغى ص 87-89).

مُقَنْطَرات

-(اصطلاح هيوى).

ابو ريحان بيرونى گويد:

دايره‌هااند موازى مر افق را.اگر زبر افق باشند سوى سمت الرأس مقنطرات ارتفاع خوانند.و اگر.زير افق باشند سوى سمت الرأس ببرابرى پاى مقنطرات انحطاط خوانند.

دايرۀ بزرگ با دايرۀ بزرگ نزديكى هم كند تا او را بر دو نقطه ببرد كه سر قطر كرده‌اند و ز او نيز دورى كند بدو نقطه همچنان برابر با يكديگر.و منطقة البروج چون معدل النهار را بر دو نقطۀ برابر يك با ديگر همى‌برد ،بدو نقطۀ ديگر برابر يك بديگر نيز دور از وى همى‌شود .و دو نقطۀ تقاطع باعتدال معروف‌اند،زيرا ك آفتاب چون بايشان رسد روز با شب خويش راست شود بهمه جاى اندر روى زمين،و يكى بر ديگر نفزايد.و يكى را نقطۀ اعتدال بهارى خوانند.و اين آنست كه چون آفتاب از وى بگذرد بنيمۀ شمالى از منطقة البروج شود.و ديگر را نقطۀ اعتدال تيرماهى خوانند.و اين آنست كه چون آفتاب از وى بگذرد بنيمۀ جنوبى افتد.و اعتدال را نيز استوا خوانند.و اما آن هر دو نقطه كه غايت دورى بود اندر آن از معدل النهار نقطۀ انقلاب خوانند و منقلب نيز.و آن انقلاب كه بنيمۀ شمال است او را انقلاب تابستانى خوانند.و آنك بنيمۀجنوب است او را انقلاب زمستانى خوانند، و انقلاب گشتن بود،زيرا ك آفتاب ازين دو نقطه باز گردد و آغازد ببر آمدن بسوى شمال از پس فرود آمدن سوى جنوب يا بفرودآمدن سوى جنوب از پس برآمدن.

(رجوع شود به التفهيم ص 73)

مَقُول

-(اصطلاح منطقى)كلمۀ مقول در لغت يعنى گفته شده و در اصطلاح اهل معقول بمعناى محمول آمده است و مقول در جواب ما هو يعنى آنچه در مقام سؤال از ماهيت شىء گفته و حمل شود و بعبارت ديگر ذاتيات نوعى و جنسى اشياء را گويند:

(از دستور ج 3 ص 307).

مَقُولاتِ عَشَره

-(اصطلاح منطقى) حكماء جواهر و اعراض ده‌گانه را مقولات عشر گويند و آنچه مشهور ميان فلاسفه است مقولات برده قسم‌اند بحكم حصر عقلى و اين تقسيم و حصر عقلى را ارسطو پايه‌گذارى كرده است وى موجودات عالم را محدود و منحصر در ده مقوله كرده است كه نه مقوله عرض و يك مقوله جوهر باشد.

مقولات نه‌گانۀ عرضى عبارتند از كم، كيف،وضع،اين،اضافه،متى،ملك يا جده يا له فعل و انفعال«ان يفعل و ان ينفعل» هر يك از مقولات در تحت عنوان كلمۀ خود شرح داده شده و ميشود و مقوله جوهر نيز اقسامى دارد كه شرح داده شد.

بعضى مانند سهلان ساوجى صاحب بصائر قائل به پنج مقوله‌اند كه جوهر، كم،كيف،نسبت و حركت باشد و بعضى چهار مقولۀ اساسى قائل‌اند كه جوهر،كم، كيف و نسبت باشد و نسبت را جنس هفت