چيزى با چيزى از جهتى و بامرى مماثلت داشته باشد و با چيزى ديگر از جهتى و بامرى ديگر.

و همين طور«مساوى با مساوى چيزى مساوى است»در آن هنگام كه مساوات از تمام وجوه باشد و اما هرگاه جهت برابرى يكى نباشد مانند جسمى كه با جسمى ديگر از جهت طول برابر باشد و با جسمى ديگر از جهت عرض پس گرفتن چيزى را كه از يك جهت با چيزى برابر باشد لازم نمى‌آيد كه برابر باشد يا آن چيزى كه با آن برابر است از جهتى ديگر بجز آن جهت.

و كسى را نرسد كه گويد اصولا اطلاق مساوات درست نباشد مگر آن هنگام كه برابرى از تمام وجوه باشد زيرا ممكن است كه جسمى با جسمى ديگر تنها در طول برابر باشد.

از جمله امورى كه موجب غلط و خطاء در قياسات ميشود اين است كه عدم ملكه بجاى«ضد»گرفته شود مانند«سكون»كه عدم مقابل«عدم ملكه»است زيرا سكون عبارت از عدم حركت است در آن چيزى كه در آن تصور حركت ميشود و همين طور«عمى»(زيرا عمى عبارت از نفى بصر است در حق آن كسى كه در حق او بصر تصور ميشود و از همين جهت است كه چون در حق سنگ تصور بصر نمى‌شود لذا اعمى ناميده نمى‌شود).

و ضابطه در شناختن اعدام اين است كه هرگاه موضوع را مثلا مانند جسم و انسان باقى بگذاريم و ملكه را كه در اين دو مورد حركت و بينائى است از آنبرداريم نياز بوضع جديدى كه ساكن يا اعمى باشد نداريم و بلكه كافى است كه موضوع همچنان باقى گذارده شود و چيزى از آن سلب شود و بنا بر اين عدم ملكه نياز بعلت وجودى ندارد و بلكه علت آن همان عدم علت ملكه است و لكن هرگاه ضد گرفته شود ناچار امرى وجودى خواهد بود و نياز بعلت خواهد داشت و امورى ديگر را بدنبال خواهد داشت و ايجاد غلط و خطا ميكند.

و از جملۀ اسماء اعدام آنهائى هستند كه امكان وجود در آنها شرط نيست مانند قدوسيت و تفرد زيرا اين گونه اسماء نامهاى سلوب محض‌اند.

و از جملۀ اسماء اعدام آنهائى هستند كه در نوع و موضوع واحد هم مطرد نيستند مانند مرودية و از جملۀ اسماء اعدام آنهائى هستند كه شرط اطلاق آنها در تمام موارد امكان وجود است مانند«عمى و سكون»و اصطلاحات گوناگون است.

و از جمله امورى كه موجب غلط و خطاء در قياس ميشود قرار دادن ايجاب و سلب است بجاى عدم و ملكه زيرا هيچ امرى از دو حالت ايجاب و سلب خارج نيست بر خلاف عدم و ملكه و مثلا ترا رسد كه گوئى«ان الحجر ليس ببصير»و ترا نرسد كه گوئى«ان الحجر اعمى».

از جمله امورى كه موجب غلط و خطاء در قياس ميشود بكار بردن لفظ عامى است كه در موارد مختلف بر معانى مختلف اطلاق ميشود كه بعضى از آن موارد بجاى بعضى ديگر گرفته شود.