اعمالى كه معد وصول به سعادت است كه مداومت بر آنها نفس ناطقه را كه فطرتا آمادۀ وصول به سعادت و كمال بوده و مستعد احراز مقام فعليت است نيرومند مى‌كند و از مرتبت قوت به فعل مى‌آورد.

و تا آنجا كمال و فعليت مى‌يابد كه مطلقا از ماده بى‌نياز مى‌گردد و وجود مستقل و مبراى از ماده پيدا مى‌كند،و آن گاه است كه با فساد و تباهى كالبد تباه نمى‌گردد بدان جهت كه هم در وجود و هم در قوام ماهيت از ماده بى‌نياز شده است، و سعادت نهايى در اين هنگام براى وى حاصل مى‌شود و مرتبت سعادت نهايى اين مرتبت است.

و روشن گرديد كه سعادتهاى حاصله براى مردم مدينۀ فاضله هم از لحاظ كمى و هم از لحاظ كيفى متفاوت است و اين تفاوت و تفاضل يا از تفاوت و تفاضل كمالات حاصله است و آن كمالاتى كه مردم مدينه به واسطۀ انجام افعال مدنى به دست مى‌آورند و بر حسب همين تفاوت‌ها و تفاضل‌ها لذات حاصله را براى مردم مدينۀ فاضله متفاضل و متفاوت مى‌كند.

بنا بر اين هنگامى كه نفس ناطقه از كالبد مادى جدا شود و اعراض مادى جسمانى از آن برداشته شود يعنى اعراض و حالاتى كه مخصوص اجسام است.

در آن هنگام ديگر نه مى‌توان عنوان تحرك بدان داد و نه عنوان سكون و بلكه در اين موقع بايد چيزهائى را بر آن حمل كرد و اطلاق نمود كه شايستۀ امور غير جسمانى است.و هر آنچه در نفس و ذهنآدمى مى‌آيد از اوصاف و حالات اجسام و جسمانيات بايد از نفوس مفارقۀ سلب گردد،و نشايد كه موضوع اين قبيل امور واقع شود،و البته اندر يافتن و تصور حال آن در اين هنگام بسيار دشوار و خارج از عادت خواهد بود،همچنانكه تصور حالات همۀ جواهر غير جسم و جسمانى نيز دشوار مى‌باشد.

و قهرا دسته‌اى از مردم مدينه زندگى خود را برگذار كرده و مى‌گذرانند و كالبدهاى آنان تباه مى‌گردد و نفوس آنها از قيد ماده رهائى مى‌يابد.درين گاه مردمى ديگر جاى آنها را مى‌گيرند و مدتى در مدينه زندگى كنند و بسان آنان كارهائى انجام دهند تا آن گاه كه كالبدهاى اينان نيز تباه گردد و نفوس آنان نيز از قيد ماده رهائى يابد.در اين گاه يعنى هنگامى كه كالبدهاى آنان تباه گرديد نفوس گروه دوم و...به مراتب گذشته‌گان پيوندد و نوعى از مجاورت روحانى يابند و نفوس هر دسته به نفوس دستۀ همانند خود در همان مراتب پيوندد و بالاخره نفس اهل هر مرتبت به يكديگر اتصال يابد و هر اندازه نفوس مفارقۀ همانند زيادتر شود و به همديگر پيوند يابند لذت و خوشى حاصل براى هر يك فزون مى‌گردد، و هر اندازه لاحقى به سابقى بپيوندد لذات حاصله براى لاحق از برخورد با گذشتگان فزون مى‌شود و همين طور لذات گذشتگان نيز در اثر پيوستن آيندگان فزون مى‌گردد زيرا هر يك از نفوس مفارقه در هنگام ملاقات هم خود را تعقل مى‌كنند و هم ذات همانند خود را،به طور مكرر و به تعداد