هستند و هرگاه اين گونه مردم در يك مسكن و مأوى گرد آيند آن مسكنى را كه اين گونه مردم در آن گرد آمده‌اند و زندگى مى‌نمايند مدينۀ فاضله نامند،و در صورتى كه در يك مسكن مجتمع نباشند و بلكه در مناطق و مساكن زيادى پراكنده باشند كه مردمش تحت رياستهائى جز اين گونه رياستها زندگى نمايند اين گونه مردم در اين گونه ملتها غريب مى‌باشند، اين تفرق و پراكندگى،يا بدان سبب است كه هنوز پيش آمدى نكرده است كه خود شهرى را تصرف كرده در آن گرد آيند و زندگى نمايند و يا ازين جهت است كه به واسطۀ آفات و وقايعى ناگزير شده‌اند از ترس قحط و امراض و يا دشمنان،دار و ديار و شهر خود را رها نمايند و ناچار بپراكنند.

و هر گاه چنين اتفاق افتد كه در عصرى از اعصار ملك‌هاى متعددى با اوصاف مذكور يافت شوند،حال همه در يك مدينه باشند و يا در يك ملت و يا در بين چند ملت،همۀ اين ملك‌ها در حكم يك پادشاه‌اند،زيرا راه و روش و همت و خواست و هدف همه يكى است و هرگاه به طور پى در پى در زمانهاى متوالى ظاهر شوند نيز نفوس آنان در حكم يك نفس است و دومى از روش نخستين پيروى كند و آينده بر روش گذشته خواهد بود و همان طور كه هر يك از آنها را رسد كه شريعت و قوانينى كه خود قرار داده است در زمانى كه مصلحت مى‌داند و اصلح از آن را مى‌يابد تغيير داده سنتى ديگر جايگزين آن كند،همان طور هم ملكآينده كه جانشين گذشته مى‌شود مى‌تواند آنچه را گذشته شروع كرده و قرار داده است تغيير دهد،زيرا خود پادشاه گذشته اگر در وضع موجود مى‌بود اقدام به دگرگونى مى‌نمود.

و هرگاه عصرى بيايد كه چنين انسانى يافت نشود بايد همان سنت‌ها و قوانين و شرايعى كه آن گونه افراد مقرر داشته‌اند مورد عمل واقع شود يعنى همان شرايع تدوين و حفاظت شود و نظام تدبير مدينه بر وفق آنها قرار گيرد،و درين هنگام آن رئيسى كه تدبير به عهدۀ اوست پادشاه سنت ناميده مى‌شود.

پس هرگاه هر يك از مردم مدينه وظايف محوله را انجام دهند حال عمل كردن وى به موجب علمى باشد كه از ناحيه خود بدان پيدا كرده است و يا رئيس او را رهبرى كرده وادار بدان نموده باشد آن اعمال و كارها در نفس وى هيأت و ملكۀ پسنديده بوجود مى‌آورد.

همان طور كه مداومت بر كارهاى پسنديدۀ نويسندگى موجب خواهد شد كه نويسنده در صنعت نويسندگى به مرتبتى نيكو برسد و در آن صنعت ملكۀ پسنديده پيدا كند كه عبارت از هيأت نفسانى است و باز هر اندازه بر اين كارها و مقدمات پسنديدۀ نويسندگى مداومت نمايد،صنعت نويسندگى در وى نيرومندتر مى‌شود و بدان هيأت و ملكۀ حاصله خوشنودتر و لذات او فزونتر مى‌گردد و غبطت و رشك وى به واسطۀ حصول آن هيأت و ملكه برتر مى‌گردد.

و همين طور است وضع كارها و