مباحث آن بحث در حقيقت و مجاز است بر اين مبنى كه آيا در الفاظ مبين احكام شرعى مجازاتى شرعى هست يا نه يعنى الفاظ بايد حمل بر معانى حقيقى شوند يا در مواردى هم مجازات شرعى هست.

علائمى براى تشخيص معانى حقيقى و مجازى ذكر كرده‌اند از جمله علامت حقيقت تبادر،عدم صحت سلب و اطراد است كه مقابل هر يك از اين علامات نشانۀ مجاز است،مجازات مانند لفظ صلاة و زكاةاند كه از معانى لغوى خود خلع و در معنى مخصوص استعمال شده‌اند كه حقايق شرعيه شده‌اند مجاز يا شرعى است يا عرفى يا لغوى و همين طور حقيقت.و بالجمله براى مجاز انواع و اقسامى برشمرده‌اند.

1-مجاز مرسل و آن عبارت از استعمال لفظ است در غير ما وضع له در صورتى كه علاقۀ مصحح استعمال،غير مشابهت باشد مانند استعمال«يد»در نعمت زيرا علت فاعلى نعمت است و در قدرت،و استعمال كل در جزء مانند«رقبه»در انسان و «اصابع»در انامل و «يَجْعَلُونَ أَصٰابِعَهُمْ فِي آذٰانِهِمْ» 2-مجاز عقلى كه اسناد مجازى هم گويند و مجاز در اسناد هم گويند و عبارت از اسناد فعل است بملابس فعل مانند أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقٰالَهٰا كه نسبت اخراج بمكان داده شده است در حال كه فعل خداست و مجاز عقلى باعتبار طرفين چهار قسم است زيرا دو طرف آن يا هر دو حقيقت لغوى ميباشند مانند«انبت الربيع البقل»يا هر دو مجازى‌اند مانند أحيى الارض شباب الزمان و يا يكى از دو طرفحقيقى و طرف ديگر مجاز است مانند «انبت البقل شباب الزمان»و«احى الارض الربيع»امثله مجاز عقلى در قرآن بسيار است مانند «وَ إِذٰا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيٰاتُهُ زٰادَتْهُمْ إِيمٰاناً» كه زياد كردن ايمان فعل خدا است و در مجاز عقلى قرينۀ صارفه لازم است اعم از آنكه لفظى باشد يا معنوى عقلى يا عادى 3-مجاز لغوى 4-مجاز عرفى(عرف خاص يا عام) مجاز لغوى استعمال لفظ است در غير ما وضع له با قرينۀ صارفه و آن را مجاز در مفرد هم گويند،علاقۀ كه در مجاز مرسل معتبر است بجز مشابهت است و آنها عبارتند از:1-نامگذارى كل باسم جزء مثل نامگذارى انسان برقبه 2-نامگذارى جزء باسم كل مانند نامگذارى انامل باصابع 3-نامگذارى مسبب باسم سبب 4-بعكس سوم 5- نامگذارى حال باسم محل 6-عكس پنجم 7-نامگذارى شىء باعتبار متحول اليه (عنب به خمر)8-نامگذارى شىء باسم آلت 9-تسميۀ شىء باسم مجاور آن 10- تسميۀ مشتق بعد از زوال مشتق منه مثل ضارب بعد از فراغت از ضرب كه باز هم ضارب گويند و جز آن از علاقات ديگر ديگر از انواع مجازات مجاز مشهور است كه در اشتهار بسرحد حقيقت رسيده باشد و مجاز راجح است كه دون مجاز مشهور است.

(از قوانين ص 4-17 كشاف ص 239 تلويح ص 137-165-مختصر المعانى ص 24-مطول ص 57-58- 403-405-تلخيص ص 23-159-