عرفا تاليف نگارنده.

(از كشاف ج 1 ص 565) و در اصطلاح فلاسفه يكى از قواى محسوسه است رجوع شود به فرهنگ علوم عقلى تاليف نگارنده.

و نزد صوفيه اول درجۀ شهود را ذوق گويند شهودى كه در اثناء بوارق متواليه باشد و ذوق را در مرتبت كامل تر شرب گويند.

(از شرح تعرف ص 160) هجويرى گويد ذوق مانند شرب باشد اما شرب جز اندر راحات مستعمل نيست و ذوق مر رنج و راحات را نيكو آيد چنانكه كسى گويد«ذقت الخلاف و ذقت البلاء و ذقت الراحة»همه درست آيد و در شرب گويند«شربت بكأس الوصل و بكأس الود» چنانكه خداى متعال فرمودند «ذُقْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْكَرِيمُ» (از كشاف ص 512-تاريخ تصوف ص 645-كشف المحجوب ص 508) ساوجى گويد:

از عمر ذوق ديدم وقتى كه با تو بودم ذوقى چنان ندارد بيدوست زندگانى
چون مجمر از فراقت دارم دلى پر آتش در دم بسر در آيد زين آتش نهانى
از درد درد خويشم يكدل مدار خالى كانست عاشقان را اسباب كامرانى
شاه نعمت الله گويد:

ذوق ما دارى بيا با ما درين دريا درا تا بعين ما نصيبى يابى از درياى ما
مولوى گويد:

ذوقى كه ز خلق آيد زان هستى تن زايد ذوقى كه ز حق آيد زايد دل و جان اى جان
در شرح منازل است كه:ذوق اوائل شرب است و ذوق پايدارتر از وجد است روشن‌تر از برق است.

و بعضى گويند:ذوق اولين درجۀ شهود حق است بحق.

در شرح مثنوى است كه:از ثمرات تجلى و نتايج كشفها بذوق و شرب تعبير ميكنند مرتبۀ اول ذوق است و بعد از آن شرب و بعد از آن سيرابى.

(از شرح مثنوى سبزوارى ص 55) در اصطلاحات صوفيه است كه ذوق در بدايات ملاحظۀ فضل سابق است.

شاعر گويد:

ذوقى كه دلم راست بوصلش حاصل دل داند و من دانم و دل
ابو القاسم قشيرى گويد:ذوق از ثمرات تجلى و نتايج كشوفات و واردات است،اول ذوق است بعد شرب است و بعد سيراب شدن است.

صاحب ذوق متساكر است و صاحب شرب سكرانست و صاحب سيرابى هوشمند است.

مولانا گويد:

از نماز و از زكاة و غير آن ليك يك ذره ندارد ذوق جان
ميكند طاعات و افعال سنى ليك يك ذره ندارد چاشنى
طاعتش نغز است و معنى نغز نى جوزها بسيار و در وى مغز نى
ذوق بايد تا دهد طاعات بر مغز بايد تا دهد دانه شجر
دانۀ بى‌مغز كى گردد نهال صورت بى‌جان نباشد جز خيال