458)

خُماسى

-(اصطلاح ادبى)و در زبان عرب كلماتى كه از پنج حرف اصلى تشكيل شده باشند خماسى مجرد گويند(از كشاف ج 1 ص 463).

خَمر

-(اصطلاح فقهى و عرفانى) مراد شراب بود و آن در اسلام حرامست بحكم «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمٰا إِثْمٌ كَبِيرٌ» .

و فرمودند إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصٰابُ وَ الْأَزْلاٰمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطٰانِ در نزد اهل ذوق خمر و يا مى كنايت از جوشش انوار ملكوتى است و ريزش آن بر دلهاى صافى دلان آن چنان كه واله و حيران شوند و آن شرب و ذوق است.

رجوع به مى‌شود.

خُمخانه

-(اصطلاح عرفانى)عالم تجليات ظاهر را گويند كه در قلب است و مهبط غلبات عشق را گويند:

ساقى ار بخشد تو را خمخانۀ شادى او نوش ميكن بيحساب
مولوى گويد:

گفتا هله مستانه،بنماره خمخانه گفتم كه برو طفلى،خمار چه ميجويى؟
گفتا ز چه بيهوشى،بنماى چه مينوشى؟ گفتم برو مسكين هشدار چه مى‌جويى؟
سر بر در خمخانه،زد آن سگ فرزانه
چون ديد در آن درگه شكر و شكرافزايى
بيرون برو اى خواجه،زين صورت ديباچه
اين جاست تماشاها،تو مرد تماشايى؟

خمستان

-(عرفان)خمخانه:

عراقى گويد:

از خمستان جرعۀ بر خاك ريخت جنبشى در آدم و حوا نهاد
عقل مجنون در كف ليلى سپرد جان وامق در لب عذرا نهاد
دمبدم در هر لباسى رخ نمود لحظه لحظه جاى ديگرى پا نهاد

خُمِ عِشق

-(اصطلاح عرفانى)مراد قلب عاشق شيدا است كه از غلبات عشق بيتاب و واله شود.

شاه نعمت الله گويد:

مى زخم عشق مى‌نوشيم ما خلعتى از عشق مى‌پوشيم ما
در طريق عاشقى چون عاشقان مدتى شد تا كه ميكوشيم ما
عاشقانه همچو خم مى فروش باز سر مستيم و در جوشيم ما

خُمس

-(اصطلاح فقهى)يعنى يك پنجم و در فقه يك پنجم از اموال است و هر كس بايد از درآمد خود و ما زاد بر مخارجش يك پنجم مالش را بفقراء سادات بدهد.يعنى منسوبان بنى هاشم از طرف پدر بحكم «وَ اعْلَمُوا أَنَّمٰا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّٰهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبىٰ وَ الْيَتٰامىٰ وَ الْمَسٰاكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ» و در هر حال خمس در هفت امر واجب است 1-غنيمت يعنى آنچه را مسلمين در جنگ باذن نبى يا امام از اموال كفار بدون سرقت و غارت بدست آورند از اموال منقول و از جمله فديۀ مشركين است 2-معادن 3-آنچه از ته دريا به غواصى بيرون آيد 4-ارباح مكاسب از تجارت و زراعت 5-حلال