است از لحاظ كمى،در كليات حقوقى آمده است:

حريم قنات هزار ذراع است و در زمين سخت پانصد ذراع باين معنى كه ديگرى حق ايجاد و احداث قناتى را در آن ندارد.

پس اگر اين مساحت را صاحب قنات آباد كرد متعلق بخود او خواهد بود و الا ديگرى ميتواند آن را احياء كند.و لازمه آن اين است كه احداث چاه از طرف ديگرى در اين فاصله مانعى نداشته باشد.

چاهى كه منظور از احداث آن در عربستان آبيارى زراعت بوده و آن را بئر ناضح مينامند حريم آن شصت ذراع است.

و حريم چاهى كه غرض از احداث آن سيرا كردن شتر بوده و آن را بئر معطن گويند چهل ذراع است.

بعضى از فقهاء باين تحديدات وقعى نگذارده و معيار را بحد ضرر قرار داده و چنين گفته‌اند هر مقدارى كه فاصلۀ كمتر از آن ضرر داشته باشد بايد رعايت شود و ديگرى حق تجاوز ندارد و تشخيص اين مقدار با عرف و اهل خبره است و نسبت به احاديثى كه در اين باب وارد شده آنها را ناظر بعرف اهل آن زمان قرار داده‌اند نه اينكه من باب تعبد شرعى بمقدار معينى باشد.

بهر حال اگر براى تحديدات موضوعيتى قائل نشده و اخبار را منزل به معمول و متعارف آن عصر نموده و امر را دائر مدار ضرر قرار داديم چون ضرر باعتبار زمان و مكان و اوضاع و احوال اشخاص و مصالح عمومى و خصوصى مختلف است بايد متصديان امور اين جهات را مورد مداقه قرار داده كه منجر به تضييع حقى نشود.عصمنا الله من الزلل.

(كليات حقوقى ص 206)

حُزن

-(اصطلاح عرفانى)حزن يعنى اندوهگين بودن و شدن و در اصطلاح عبارت از اندوهگين بودن بر ما فاتست از مقامات و كمالات و اسباب آنها و شامل خوف،حذر، اشفاق و خشوع نيز ميشود.

صاحب منازل گويد:حزن حسرت خوردن بر ما فاتست و تأسف خوردن بر امر ممتنع(از شرح منازل ص 40 و مصباح الهدايه ص 2).

در اخلاق حزن يكى از كيفيات نفسانى است كه از تبعات آن حركت روح است بدرون بنحو تدريج و يا حصول قبض است در اثر وقوع مكروه يا فوت محبوبى.

(از دستور ج 2 ص 34-اسفار ج 2 ص 50) و باصطلاح عرفا اندوهگين بودن بر ما فات است از مقامات و كمالات.

(از شرح منازل ص 40-مصباح الهداية ص 2 هند)

حِسّ

-(بكسر حاء و تشديد سين اصطلاح فلسفى و منطقى)حس عبارت از قوتى است كه بدان محسوسات ادراك ميشود و گويند:«الحس طليعه للنفس» ابتداء اشياء بواسطۀ حواس ظاهره ادراك و عمليات فكرى و عقلى بدنبال آن انجام ميگردد رجوع شود به حواس.

(از شفا ج 1 ص 333،299-اسفار ج 4 ص 4) بابا افضل گويد:و فرق ميان ادراك بحس و ادراك بخيال با آنكه مدركات هر دو جزوى باشند آنست كه بحس آن چيز را