عِلمِ سِعَت

-(اصطلاح عرفانى)هر گاه اخلاق نفس مبدل شد و ديو طبيعت مسلمان گشت و بجاى متابعت هوى در او مطاوعت خدا پديد آمد،بعضى از حظوظ او حقوق گردد و او را از مضيق ضرورت، بفضاى سعت راه دهد،متصوفه اين مقام را،مقام سعت خوانند و در اين مقام نكاح و مشارب و مآكل جايز شود و اين مقام را علم سعت خوانند (مصباح الهدايه ص 50)

عِلمِ شَريعَت

-(اصطلاح عرفانى) علم شريعت عبارت از علم باحكام ظاهرى شريعت است كه او را سه ركن است،كتاب و سنت و اجماع (كشف المحبوب ص 15-لمع ص 23).

عِلمِ شَرعى

-(اصطلاح فقهى، عرفانى).

در رسائل آمده است كه علم شرعى عبارت از علمى است كه مقصود بالذات از آن شناخت بهترين سياسات نافعه است در دنيا و آخرت (از رسائل جابر ص 102)

عِلمِ ضارّ

-(عرفانى) علمى كه از آن زيان خيزد و علامت آن كبر و تفاخر و غرور و طلب دنيا است (از مصباح ص 37)

عِلمِ ضَرورَت

-معنى ضرورت ما لابد است يعنى هر چه آدمى را از آن چارۀ نيست ضرورت است.

و بالجمله عبارت از ادراك حد ما لابد نفس است در حركات و سكنات و اقوال و افعال و ما لابد آنست كه نفس را از آن منع نشايد كرد و منع آن موجب خلل در عبادات شود و آنچه از حد ضرورت بگذرد حظ نفس است (مصباح الهدايه ص 710).

عِلمِ طَبيعى

-(اصطلاح فلسفى)مراد از علوم و علم طبيعى علمى است كه در آن بحث از جسم ميشود از جهت آنكه در معرض حركت و سكون است و بعبارت ديگر بحث از اجسام را از آن جهت كه در معرض كون و فساد و سكون و حركت‌اند علم طبيعى مينامند و موضوع علم طبيعى «هو الجسم المحسوس» (اسفار ج 2 ص 183،102- دانشنامه ص 3-تفسير ص 700، 1422).

عِلمِ طَبيعى غَريزى

-(اصطلاح فلسفى) اخوان الصفا در تعريف علم طبيعى غريزى آرند بدان كه علم باشياء بعضى طبيعى غريزى است مانند مدركات بحواس كه غريزى و طبيعى هر بشرى است و بعضى تعليمى است يعنى مكتسب است مانند رياضيات و آداب (از رسائل اخوان ج 3 ص 38).

عِلمِ ظاهِر

-(اصطلاح عرفانى) در مقابل علم باطن است.

(از محجة البيضاء ج 1 ص 88)

عِلمِ عادى

-(اصطلاح فلسفى)علم عادى عبارت از علم به شىء است كه عادت خدا جارى شده است بر بقاء آن بآن حالى كه در نفس امر هست (دستور ج 2 ص 370).

عِلمِ عام

-(اصطلاح فلسفى)رجوع بعلم شود.

عِلمِ عَقلى

-(اصطلاح فلسفى)در رسائل جابر تعريف علم عقلى چنين آمده