و روايات اسلامى مطرح شده است. آزمايشات الهى با ديگر امتحانات سه تفاوت مهم دارد:

1. زمان امتحانات ديگر محدود است؛ در طول يك روز، دو روز، يك هفته يا يك ماه و مانند آن به انجام مى‌رسد.

امّا امتحانات الهى از لحظه بلوغ انسان آغاز مى‌شود و تا پايان عمرش ادامه دارد؛ البتّه در جوانى به شكلى و در پيرى به شكل ديگر، براى ثروتمندان به‌گونه‌اى و براى فقرا به گونه‌اى ديگر، براى رؤسا به نوعى و براى زيردستان به نوع ديگر. خلاصه اين كه دامنه امتحانات الهى از نظر زمانى بسيار گسترده است و پس از بلوغ تا آخر عمر انسان ادامه دارد.

2. در امتحانات ديگر موادّ امتحانى نيز محدود است، امّا در امتحانات الهى اين محدوديّت وجود ندارد. گاه به ثروت امتحان مى‌كند، گاه به فقر؛ گاه به دادن پست و مقام، گاه به گرفتن آن؛ گاه به سلامتى، گاه به بيمارى؛ گاه به آزادى، گاه به زندانى شدن؛ گاه به امنيّت و گاه به ناامنى. خلاصه اين كه امتحانات الهى از نظر موادّ امتحانى نيز بسيار وسيع و گسترده است.

3. تفاوت ديگر در امتحان‌شوندگان است؛ در امتحانات الهى هيچ استثنايى وجود ندارد، همه مردم بدون استثنا امتحان مى‌شوند. حتّى انبيا، اوليا، امامان و معصومين عليهم السلام نيز مستثنا نيستند. نتيجه اين كه امتحانات الهى از نظر زمان و موادّ امتحانى و امتحان‌شوندگان بسيار گسترده و اجتناب‌ناپذير است، لذا حضرت على عليه السلام فرمود:

«لَايَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْفِتْنَةِ» لِأَنَّهُ لَيْسَ أَحَدٌ إِلَّا وَهُوَ مُشْتَمِلٌ عَلَى فِتْنَةٍ، وَلكِنْ مَنِ اسْتَعَاذَ فَلْيَسْتَعِذْ مِنْ مُضِلَّاتِ الْفِتَنِ‌

؛ هيچ يك از شما نگويد: «خداوندا! به تو پناه مى‌برم از امتحان شدن» زيرا هيچ كس نيست مگر اين كه امتحانى دارد. ولى كسى كه مى‌خواهد به خدا پناه ببرد، از «امتحانات‌