دانستند پناهگاهى در برابر عذاب خدا جز رفتن به سوى او نيست؛ سپس خدا رحمتش را شامل حال آنها نمود، (و به آنان توفيق داد) تا توبه كنند؛ زيرا خداوند بسيار توبه‌پذير و مهربان است.» در اين آيه به طور اشاره، و در روايات و تفاسير به طورگسترده، تعزير عيجبى را كه پيامبر صلى الله عليه و آله در مورد سه نفر از متخلّفان جنگ تبوك- همانها كه فرمان پيامبر صلى الله عليه و آله را ناديده گرفته و بدون عذر موجّه از شركت در جنگ سرباز زدند- قائل شد بيان شده است.

اين سه نفر كه طبق صريح بعضى از روايات كعب بن مالك و مرارة بن ربيع و هلال بن اميّه نام داشتند، با اين كه جزء گروه منافقان نبودند ولى به خاطرسستى و تنبلى از شركت در جنگ بتوك خوددارى كردند، امّا به زودى متوجّه گناه بزرگ خود شده و پشيمان گشتند.

هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله از ميدان تبوك بازگشت به خدمتش آمدند و زبان به عذر خواهى گشودند ولى پيامبر صلى الله عليه و آله با آنان سخن نگفت و به مسلمانان نيز دستور داد احدى با آنان سخن نگويد؛ و به دنبال آن مردم هر گونه مراوده را با آنان قطع كردند؛ حتّى زنان و فرزندانشان نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند و اجازه خواستند از آنها جدا شوند، پيامبر صلى الله عليه و آله اجازه جدايى كامل نداد، ولى دستور داد به آنها نزديك نشوند.

در اين هنگام آنها در يك محاصره عجيب اجتماعى گرفتار شدند و زمين با تمام وسعتش بر آنان تنگ شد؛ تا آنجا كه مجبور شدند براى نجات از اين خوارى و رسوايى مدينه را ترك گويند و به كوههاى اطراف پناه ببرند؛ بستگان آنها غذا براى آنها مى‌آورند ولى حتّى يك كلمه با آنها سخن نمى‌گفتند!

يكى از آنان به دو نفر ديگر گفت: «اكنون كه مردم با ما قطع رابطه كرده‌اند بيائيد ما هم از يكديگر قطع رابطه كنيم، شايد خدا توبه ما را بپذيرد»!

اين پيشنهاد عملى شد و سرانجام پس از پنجاه روز توبه و تضرّع به پيشگاه خداوند توبه آنان پذيرفته شد و آيه فوق نازل گشت. [1]

[1]. مجمع البيان و تفسير ابوالفتوح رازى، ذيل آيه مورد بحث و سفينة البحار با تلخيص ..