به كيفر اعمال خود برسانند.

2-/ علم خداوند همان‌طور كه بيان شده واقع نماست و سرِمويى از واقع تخلّف نمى‌كند، ولى بايد توجّه كه علم خداوند به چيزى با آن قيد و صفتى كه درخارج دارد و با خصوصيّتى كه تحقّق پذيرفته است تعلّق مى‌گيرد.

توضيح اين كه: بشر در طول زندگى مبدأ دو نوع كار است؛ يك دسته از كارها را از روى اراده و اختيار انجام مى‌دهد و بارزترين مميّز اين قسمت از كارها اين است كه «كار اختيارى» اوست.

دسته ديگر از كارهاى او «افعال غير ارادى» و به اصطلاح «اضطرارى» او مى‌باشد، مانند گردش خون در رگ‌ها و ضربان قلب و فعّاليّت دستگاه گوارش و ... و مميّز روشن اين دسته از كارها اين است كه فعل «غير اختيارى» اوست.

روى اصل مسلّمى كه گفته شد-/ علم خدا واقع نماست و سرِسوزنى از واقع تخلّف نمى‌كند-/ هريك از افعال ما به آن رنگ و خصوصيّتى كه در خارج دارند براى خداوند از «ازل» معلوم بوده است، يعنى خداوند از نخست مى‌دانست كه فعل معيّنى در لحظه خاصّى با كمال اختيار و آزادى از ما سر مى‌زند و همچنين قسمت دوّم از افعال ما، خداوند از «ازل» مى‌دانست كه فعل خاصّى در يك ساعت معيّن از روى اضطرار از ما صادر مى‌گردد.

با در نظر گرفتن اين دو مطلب كه اساس پاسخ را تشكيل مى‌دهند، به توضيح پاسخ توجّه فرماييد:

مطلب اوّل ثابت نمود كه قسمتى از افعال ما فعل ارادى و اختيارى ماست و در انجام و ترك آنها كمال آزادى را داريم.

همچنين مطلب دوّم اثبات كرد، همان‌طور كه خداوند از «اصل كار» ما آگاه است، همچنين از خصوصيّت و رنگ و صفت آن كه اختيارى و يا اضطرارى بودن‌