واقع مى‌شود و به اصطلاح علم او «جهل» مى‌گردد.

پاسخ‌

آنچه در پرسش پيرامون علم خداوند گفته شد كاملًا صحيح و منطقى است، يعنى خداوند از ازل از همه چيز آگاه بوده است ولى نتيجه‌اى كه از آن گرفته شده (پس بشر در انجام هر نوع كار خود مجبور است) صددرصد باطل و بى‌پايه مى‌باشد.

در اين‌جا براى روشن شدن اين حقيقت بيان دو نكته لازم است:

1-/ آزادى بشر در اراده و انتخاب هر نوع كارى كه مى‌خواهد انجام دهد، مورد احترام و اتّفاق همه خردمندان جهان است حتّى آنان كه سنگ مجبور بودن بشر را به سينه مى‌زنند و بشر را فاعل جبرى «مختار نما» مى‌دانند عملًا به اين اصل احترام گذارده، خود و ديگران را در قسمتى از كارها فاعل آزاد و صاحب اختيار مى‌دانند-/ و لذا-/ هر موقع از كسى مثلًا سخنان توهين‌آميز بشنوند و يا فرزند خود را در انجام وظايف سست و تنبل مشاهده بنمايند، فوراً ناراحت شده و موضوع مجبور بودن توهين كننده يا فرزند را به دست فراموشى سپرده، شروع به داد و فرياد مى‌كنند و متخلّف را به كيفر كردار خود مى‌رسانند.

بنابر اين بايد بپذيريم كه آن فرد جانى كه مثلًا با ضربه چاقو انسانى را از پاى در مى‌آورد و يا ميگسارى كه جام‌ها را يكى پس از ديگرى سر مى‌كشد، با آزادى و اختيار، بدون جبر و فشارى از درون خود يا خارج، دست به اين كارها مى‌زند و هيچ با وجدانى نمى‌تواند بگويد كه آدمكشى و ميگسارى، براى اين افراد مانند نفس كشيدن و هضم غذا يك امر غير اختيارى و اجتناب‌ناپذير است و چنان كه گفته شد، همان افرادى كه روى يك سلسله خيالبافى، اصل «آزادى اراده» را منكر شده‌اند، هنگامى كه خود مورد تعدّى و ستم قرار مى‌گيرند صد در صد تغيير عقيده و روش داده و از مقامات قضايى درخواست مى‌كنند كه ظالم و متعدّى را