نام کتاب : پاسخ به پرسشهاى مذهبى نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 54
است، آگاه و
مطّلع است و به عبارت ديگر: فعل ما با آن مشخّصات و مميّزاتى كه در خارج دارد براى
او معلوم مىباشد.
روى اين دو
اصل درباره افعال اختيارى خود چنين نتيجه مىگيريم كه خداوند از ازل مىدانست كه
فلان جانى در ساعت معيّنى از فلان روز، با كمال آزادى و اختيار با ضربه چاقويى كسى
را از پاى در مىآورد.
يك چنين علم
پيشين (علم ازلى خدا) هرگز موجب «جبر» و سلب آزادگى از انسان نمىشود و شخص
جنايتكار حق ندارد علم ازلى خدا را بهانه قرار داده و خود را در انجام جنايت مجبور
و مضطر قلمداد نمايد، زيرا درست است كه خداوند از ازل مىدانست كه جانى دست به
جنايت مىزند، ولى او نه تنها از اصل عمل آگاه بود بلكه از اين هم آگاه بود كه آن
شخص، اين جنايت را از روى اختيار و با كمال آزادى انجام مىدهد. (دقّت كنيد)
چنين علمى نه
تنها موجب جبر در انسان نيست، بلكه مؤيّد و روشنگر آزاد بودن اوست؛ زيرا از آنجا
كه علم خدا از هيچ جهت تخلّفپذير نيست و از هر نظر واقع نماست، ناچار بايد آن شخص
عمل خود را از روى اختيار و آزادى انجام دهد و اگر فرض كنيم كه او در انجام آن كار
مجبور گردد و در انجام آن اختيار و آزادى نداشته باشد، در اين صورت علم خدا بر طبق
واقع نبوده، بلكه جهل خواهد شد.
به عبارت
ديگر: اگر ما كار خود را-/ اعم از نيك و بد-/ به آزادى انجام دهيم، علم
خدا مطابق واقع خواهد بود و اگر در كار خود مجبور باشيم، در اين صورت علم او
برخلاف واقع خواهد گشت.
بيان
سادهتر: شايد اين بيان فلسفى براى بعضى سنگين باشد، در اين صورت در رفع
اشكال از مثال زير كمك مىگيريم: كسانى كه «علم ازلى خدا» را دستاويز جنايت
بزهكاران قرار داده و آنان را در انواع تعدىّها و ظلمها و ارتكاب زشتىها و
بدىها معذور مىشمارند، آيا حاضرند در مثال زير نيز چنين داورى بنمايند؟
نام کتاب : پاسخ به پرسشهاى مذهبى نویسنده : مكارم شيرازى، ناصر جلد : 1 صفحه : 54