و بيچاره و بدبخت كسى كه نتواند بر اثر غرور و خودخواهى، عيب‌ها و محاسن خود را از هم تشخيص دهد كه اين بزرگ‌ترين سدّ راه تكامل انسان است.

علمايى كه درباره سير و سلوك چيزهايى نوشته‌اند، مهم‌ترين مرحله‌اى را كه بر آن تأكيد مى‌كنند تكبّر است. يعنى هيچ مرحله‌اى را در سير و سلوك از اين بالاتر نمى‌دانند، زيرا انسان به مقام لقاءاللّه و قرب به خدا نمى‌رسد مگر آنكه بتواند خودش را فراموش كند و غير از او را نبيند و نخواهد و به غير از او نينديشد.

ولى اگر خودش را فراموش نكند، به خود مى‌انديشد و به خود انديشيدن هم شرك است. موحّد حقيقى آن است كه فقط محو جمال او شود و اين هم بسيار مشكل است. اهل علم به‌شدّت با اين موضوع روبه‌رو هستند، زيرا مردم با آنها احوال‌پرسى و احترام و اكرام مى‌كنند، برايشان صلوات مى‌فرستند و برخى متملّقان انسان را به عرش اعلى‌ مى‌برند. روح بسيار قوى و نيرومندى مى‌خواهد كه انسان خودش را گم نكند.

در ذيل حديث آمده كه كسى مى‌پرسد اى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، آيا ممكن است از كبر نجات يافت؟ حضرت فرمود: آرى. سپس امورى را ذكر كرد كه براى مثال است، مثل اينكه لباس ساده بپوشد، مركبش تكبّرآور نباشد، گوسفندش را خودش بدوشد و همنشين با نيازمندان و فقرا باشد. خلاصه منظور اين است كه بت تكبّر شكسته شود.

عوامل غرورشكن‌

برخى مردم با دست يافتن به امكانات مادّى و رسيدن به مال و مقام مغرور مى‌شوند و اين غرور، دشمنى بزرگ براى سعادت انسان‌هاست. قرآن مى‌فرمايد سرانجام، انسان مغرور سر از شرك و كفر درمى‌آورَد؛ به همين دليل قرآن كه كتاب عالى تربيت است از راه‌هاى مختلف براى در هم شكستن اين غرور استفاده مى‌كند: