چاه مى‌كشند و از اعماق زمين استخراج مى‌گردد، و به همين جهت استفاده كردن هر حقيقتى از دلائل و شواهد مختلف و استخراج آن از مدارك موجود، «استنباط» ناميده مى‌شود، خواه در مسائل فقهى باشد يا در مسائل فلسفى، سياسى و علمى. [1]

[يَسْجُدان:]

«وَ الشَّجَرُ يَسْجُدانِ»

تعبير «يَسْجُدان» (اين دو سجده مى‌كنند) از مادّه‌ «سُجود» اشاره به تسليم بى قيد و شرط آنها در برابر قوانين آفرينش، و در مسير منافع انسان‌هاست، مسيرى كه خدا براى آنها تعيين كرده، و آن را بى كم و كاست مى‌پيمايند.

در ضمن، اشاره به اسرار توحيدى آنها نيز هست؛ چرا كه در هر برگ و هر دانه گياهى، آيات عجيبى از عظمت و علم پروردگار وجود دارد، و «هر ورقى دفترى است معرفت كردگار»! [2]

[يَسْجدُون:]

«لِلْأَذْقانِ سُجَّداً»

«يَسْجدُون» از مادّه‌ «سُجود» به معناى سجده مى‌كنند مى‌باشد. [3]

[يُسْجَرُونَ:]

«النَّارِ يُسْجَرُونَ»

«يُسْجَرُونَ» از مادّه‌ «سجر» (بر وزن فجر) به گفته‌ «راغب» در «مفردات» به معناى بر افروختن آتش، و شعله‌ور ساختن آن است، و به گفته جمعى ديگر از ارباب لغت و مفسران، به معناى پر كردن تنور از آتش است. [4]

[يُسْحَبُون:]

«وَالسَّلاسِلُ يُسْحَبُونَ»

«يُسْحَبُون» از مادّه‌ «سحب» (بر وزن سهو) به معناى كشيدن است. [5]

[يَسْرِ:]

«وَ اللَّيْلِ إِذا يَسْرِ»

«يَسْرِ» در اصل‌ «يسرى» بوده كه فعل مضارع از مادّه‌ «سرى» است، سپس «ياء» آن براى تخفيف و هماهنگى با آيات قبل حذف شده است. [6]

[يَسَّرْنَاهُ:]

«يَسَّرْنَاهُ بِلِسانِكَ»

«يَسَّرْنَاهُ» از مادّه‌ «تيسير» به معناى‌ «تسهيل» است، خداوند در اين جمله مى‌فرمايد: «ما قرآن را بر زبان تو آسان كرديم، تا پرهيزكاران را بشارت دهى و دشمنان سرسخت را انذار كنى» اين تسهيل، ممكن است از جهات مختلف بوده باشد:

[1]. نساء، آيه 83 (ج 4، ص 48)

[2]. رحمن، آيه 6 (ج 23، ص 114)

[3]. اسراء، آيه 107 (ج 12، ص 352)

[4]. غافر، آيه 72 (ج 20، ص 189)

[5]. غافر، آيه 71 (ج 20، ص 189)

[6]. فجر، آيه 4 (ج 26، ص 462)