بندگان. [1]

[وَراء:]

«مِّن وَرآئِهِ جَهَنَّمُ»

كلمه‌ «وَراء» از مادّه‌ «وَرَىْ» گر چه به معناى پشت سر است (در برابر أَمام) ولى در اين گونه موارد به معناى نتيجه و عاقبت كار مى‌آيد، همان گونه كه در تعبيرات فارسى نيز زياد در اين معنا به كار مى‌رود، مثلًا مى‌گوئيم: اگر فلان غذا را بخورى، پشت سر آن بيمارى و مرض است و يا اگر با فلان كس رفاقت كنى، به دنبال آن بدبختى و پشيمانى است، يعنى نتيجه و معلول آن، چنين است.

كلمه «وَراء» (پشت سر) مسلماً در سوره‌ «كهف» جنبه مكانى ندارد بلكه كنايه از اين است كه: آنها بدون اين كه توجّه داشته باشند، گرفتار چنگال چنين ظالمى مى‌شدند، و از آنجا كه انسان حوادث پشت سر خود را نمى‌بيند، اين تعبير در اينجا به كار رفته است.

«وَراء» به معناى پشت سر، در سوره‌ «جاثيه» با اين كه دوزخ جلو آنها قرار دارد، و در آينده به آن مى‌رسند، ممكن است از اين نظر باشد كه آنها اقبال به دنيا كرده، و آخرت و عذاب الهى را ناديده گرفته و پشت سر انداخته‌اند، و اين تعبير معمول است كه انسان به هر چيزى بى‌اعتنايى كند، مى‌گويند: آن را پشت سر انداخته، قرآن مجيد مى‌گويد: إِنَّ هؤُلاءِ يُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ وَ يَذَرُونَ وَراءَهُمْ يَوْماً ثَقِيلًا «آنها زندگى زودگذر دنيا را دوست دارند، در حالى كه روز سختى را پشت سر خود رها مى‌كنند»!

جمعى از مفسران نيز گفته‌اند كلمه‌ «وَراء» از مادّه‌ «موارات» به هر چيزى اطلاق مى‌شود كه از انسان پوشيده باشد، هم به پشت سر گفته مى‌شود و هم به پيش رو، آنجا كه دور باشد و پنهان، و به اين ترتيب كلمه‌ «وَراء» مفهوم جامعى دارد كه به دو مصداق متضاد اطلاق مى‌شود.

اين تفسير نيز بعيد به نظر نمى‌رسد، كه بگوئيم: تعبير به‌ «وَراء» اشاره به مسأله علت و معلول است، فى المثل مى‌گوئيم:

اگر فلان غذاى ناباب را بخورى پشت سر آن بيمارى است، يعنى خوردن غذا علت آن بيمارى مى‌باشد، در اينجا نيز اعمال آنها عامل و سبب «عذاب مهين» دوزخ است.

بعضى نيز گفته‌اند «وَراء» اگر به فاعل اضافه شود به معناى پشت سر، و اگر به مفعول اضافه شود به معناى پيش رو است (روح البيان، جلد 8، صفحه 439) ولى دليلى براى اين مطلب در دست نيست. [2]

[1]. هود، آيه 90 (ج 9، ص 255)

[2]. ابراهيم، آيه 16 (ج 10، ص 350)؛ كهف، آيه 79 (ج 12، ص 544)؛ احزاب، آيه 53 (ج 17، ص 431)؛ جاثيه، آيه 10 (ج 21، ص 253)