لغت به معناى «ترازو» و ابزار سنجش وزن است، اما در معناى كنايى، به هر گونه معيار سنجش، و قانون صحيح الهى، و حتى شخص پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و امامان راستين عليهم السلام كه وجودشان معيار تشخيص حق از باطل است، اطلاق مى‌گردد و ميزان روز قيامت نيز نمونه‌اى است از اين معنا.

بنابراين‌ «مِيزان»، به معناى هر گونه وسيله سنجش است، سنجش حق از باطل، سنجش عدالت از ظلم و ستم، سنجش ارزشها و سنجش حقوق انسانها در مراحل و مسيرهاى مختلف اجتماعى.

«ميزان»، هر قانون تكوينى و دستور تشريعى را شامل مى‌شود؛ چرا كه همه وسيله سنجش‌اند. درست است كه «ميزان» در لغت به معناى ترازو و وسيله وزن كردن سنگينى اجسام است، اما مسلماً ميزانى كه در سوره‌ «رحمن»، بعد از ذكر آفرينش آسمان به آن اشاره شده، مفهوم گسترده‌اى دارد كه هر وسيله سنجش و همه قوانين تكوين و تشريع را فرا مى‌گيرد، نه فقط وسيله سنجش وزن اجناس.

اصولًا برافراشته بودن آسمان و نظم دقيقى كه بر مليونها كره آسمانى حاكم است، بدون ميزان و قوانين حساب شده‌اى، امكان‌پذير نيست. و اين كه مى‌بينيم، در بعضى از عبارات «ميزان» به معناى «قرآن» يا به معناى «عدل» يا به معناى «شريعت» يا «ترازو» تفسير شده است، در حقيقت هر كدام اشاره به مصداقى از اين مفهوم كل و گسترده است. [1]

[مَيْسِر:]

«عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ»

«مَيْسِر» از مادّه‌ «يُسْر» گرفته شده كه به معناى سهل و آسان است، و از آنجا كه‌ «قِمار» در نظر بعضى از مردم وسيله آسانى براى نيل به مال و ثروت است به آن «مَيْسِر» گفته شده است. [2]

[مَيْسُور:]

«لَهُمْ قَوْلًا مَّيْسُوراً»

«مَيْسُور» از مادّه‌ «يُسر» به معناى راحت و آسان است، و در اينجا مفهوم وسيعى دارد كه هر گونه سخن نيك و برخورد توأم با احترام و محبت را شامل مى‌شود. [3]

[ميقات:]

«فَتَمَّ ميقاتُ رَبِّهِ»

«ميقات» از مادّه‌ «وقت» به معناى وقتى است كه براى انجام كارى تعيين شده است، و معمولًا بر زمان اطلاق مى‌گردد.

[1]. هود، آيه 84 (ج 9، ص 243)؛ شورى‌، آيه 17 (ج 20، ص 415)؛ رحمن، آيه 8؛ حديد، آيه 25 (ج 23، صفحات 118، 384)

[2]. بقره، آيه 219 (ج 2، ص 143)

[3]. اسراء، آيه 28 (ج 12، ص 107)