[مَثابَة:]

«الْبَيْتَ مَثابَةً لِّلنَّاسِ»

«مَثابَة» در اصل از مادّه‌ «ثوب» به معناى بازگشت چيزى به حالت نخستين است، و از آنجا كه خانه كعبه مركزى بوده است براى موحدان، كه هر سال به سوى آن رو مى‌آوردند، نه تنها از نظر جسمانى كه از نظر روحانى نيز بازگشت به توحيد و فطرتِ نخستين مى‌كردند، از اين رو به عنوان‌ «مثابه» معرفى شده است. [1]

[مَثانِى:]

«سَبْعاً مِّنَ الْمَثانِي»

«سَبْع» در لغت به معناى هفت و «مَثانِى» به معناى دوتاها است، و بيشتر مفسران و روايات، «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِى» را كنايه از سوره «حمد» گرفته‌اند، زيرا سوره «حمد» بنا بر معروف، هفت آيه است و از اين نظر كه، به خاطر اهميت اين سوره و عظمت محتوايش، دو بار بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل گرديده است. و يا اين كه از دو بخش تشكيل شده (نيمى از آن، حمد و ثناى خداست و نيمى از آن، تقاضاهاى بندگان است). و يا اين كه دوبار در هر نماز خوانده مى‌شود، به اين جهات، كلمه‌ «مَثانِى» يعنى دوتاها بر آن اطلاق شده است.

بعضى از مفسران نيز اين احتمال را داده‌اند كه: «سبع اشاره به هفت سوره بزرگ آغاز قرآن است، و مَثانِى كنايه از خود قرآن،، چرا كه قرآن دو بار بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد يك بار به طور جمعى، و يك بار تدريجى و به حسب نيازها و در زمان‌هاى مختلف.

بنابراين، «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِى» يعنى هفت سوره مهم، از مجموعه قرآن.

«مَثانى» چنان كه «زمخشرى» در «كشّاف» آورده، ممكن است جمع‌ «مُثَنّى‌» (بر وزن مصلّى‌) به معناى مكرّر بوده باشد، و يا جمع‌ «مَثنى‌» (بر وزن مبنا) از تثنيه به معناى تكرار گرفته شده است. [2]

[مَثْبُور:]

«يا فِرْعَوْنُ مَثْبُوراً»

«مَثْبُور» از مادّه‌ «ثبور» به معناى «هلاكت» است. [3]

[مثقال:]

«لا يَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ»

«مثقال» از مادّه‌ «ثِقْل» در لغت، هم به معناى ثقل و سنگينى آمده، و هم ترازوئى كه با آن سنگينى اشياء را مى‌سنجند، و در اينجا به همان معناى اول است. [4]

[1]. بقره، آيه 125 (ج 1، ص 511).

[2]. حجر، آيه 87 (ج 11، ص 148)؛ زمر، آيه 23 (ج 19، ص 453).

[3]. اسراء، آيه 102 (ج 12، ص 340).

[4]. نساء، آيه 40 (ج 3، ص 494)؛ زلزال، آيه 7 (ج 27، ص 251).