[قلب:]

«خَتَمَ اللَّهُ عَلى‌ قُلُوبِهِمْ»

«قلب» در قرآن به معانى گوناگونى آمده است، از جمله:

1- به معناى «عقل و درك»، 2- «روح و جان»، 3- «مركز عواطف» و بيشتر مراد روح و عقل است. [1]

[قَلْبٍ سَلِيم:]

«جآءَ رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَليمٍ»

مفسران براى‌ «قَلْبٍ سَلِيم» تفسيرهاى متعددى بيان كرده‌اند كه هر كدام به يكى از ابعاد آن اشاره مى‌كند: قلبى، كه پاك از شرك باشد. قلبى، كه خالص از معاصى و كينه و نفاق بوده باشد. قلبى، كه از عشق دنيا تهى باشد، كه حب دنيا سرچشمه همه خطاها است. و بالاخره‌ قلبى، كه جز خدا در آن نباشد! [2]

[قَلى‌:]

«رَبُّكَ وَ مَا قَلى‌»

«قَلى‌» از مادّه‌ «قلا» (بر وزن صدا) به معناى شدت بغض و عداوت است و از مادّه «قَلْو» (بر وزن سرو) به معناى پرتاب كردن آمده است. «راغب» معتقد است: هر دو به يك معنا باز مى‌گردد؛ زيرا كسى كه مورد عداوت انسان است، گويى قلب، او را پرت مى‌كند و نمى‌پذيرد. اين ماده هم به صورت «ناقص يايى» آمده و هم «ناقص واوى»، در صورت اول به معناى بغض و عداوت است، و در صورت دوم، به معناى پرتاب نمودن و طرد كردن، و همان گونه كه در بالا گفته شده، هر دو به يك ريشه باز مى‌گردد. [3]

[قِمار:]

«قِمار» در نظر بعضى از مردم وسيله آسانى براى نيل به مال و ثروت است به آن‌ «مَيْسِر» گفته شده است. [4]

[قَمْطَرِيْر:]

«عَبُوساً قَمْطَريراً»

در اين كه‌ «قَمْطَرِيْر» از چه ماده‌اى گرفته شده؟ در ميان مفسران و ارباب لغت گفتگو است، بعضى آن را از «قَمْطر» مى‌دانند، و بعضى آن را مشتق از مادّه‌ «قُطْر» (بر وزن مرغ) و ميم را زائده مى‌دانند. ولى مشهور همان اول است كه به معناى شديد و عبوس است. [5]

[قُمَلّ:]

«وَ الْجَرادَ وَ الْقُمَّلَ»

«قُمَّل» از مادّه‌ «قَمْل» است و در اين كه‌

[1]. بقره، آيات 7، 283 (ج 1، ص 121؛ ج 2، ص 459)

[2]. صافات، آيه 84 (ج 19، ص 102)

[3]. ضحى‌، آيه 3 (ج 27، ص 116)

[4]. بقره، آيه 219 (ج 2، ص 144)

[5]. انسان، آيه 10 (ج 25، ص 356)