[ظُلُمَاتِ الأَرْضِ:]

«فِى ظُلُمَاتِ الأَرْضِ»

«ظُلُمَاتِ الأَرْضِ» در روايات به معناى رحم مادران و در لغت به معناى تاريكى‌هاى زمين است. [1]

[ظُلُمَاتٍ ثَلاثٍ:]

«في‌ ظُلُمَاتٍ ثَلاثٍ»

تعبير به‌ «ظُلُمَاتٍ ثَلاثٍ» (ظلمت‌هاى سه‌گانه) اشاره به ظلمت شكم مادر، ظلمت رحم، و مشيمه (كيسه مخصوصى كه جنين در آن قرار گرفته است) مى‌باشد كه در حقيقت سه پرده ضخيم است كه بر روى جنين كشيده شده. [2]

[ظَلُّوا:]

«فَظَلُّوا فيهِ يَعْرُجُونَ»

«ظَلُّوا» از مادّه‌ «ظِلّ» دليل بر استمرار كارى در روز مى‌باشد، و عرب اين تعبير را در مورد شب نمى‌كند، بلكه به جاى آن‌ «باتُوا» كه از مادّه‌ «بيتوته» است، استعمال مى‌كند. [3]

[ظُلَّه:]

«عَذابُ يَوْمِ الظُّلَّةِ»

«ظُلَّه» از مادّه‌ «ظِلّ» در اصل به معناى قطعه ابرى است كه سايه مى‌افكند، بسيارى از مفسرين در ذيل آيه، چنين نقل كرده‌اند:

هفت روز، گرماى سوزانى سرزمين آنها را فرا گرفت، و مطلقاً نسيمى نمى‌وزيد، ناگاه قطعه ابرى در آسمان ظاهر شد، و نسيمى وزيدن گرفت، آنها از خانه‌هاى خود بيرون ريختند و از شدت ناراحتى به سايه ابر پناه بردند. در اين هنگام، صاعقه‌اى مرگبار از ابر برخاست، صاعقه‌اى با صداى گوش خراش، و به دنبال آن آتش بر سر آنها فرو ريخت، لرزه‌اى بر زمين افتاد، و همگى هلاك و نابود شدند. [4]

[ظَليل:]

«وَ نُدْخِلُهُمْ ظِلًّا ظَليلًا»

«ظَليل» از مادّه‌ «ظِلّ» به معناى سايه است و در اينجا براى تأكيد به كار رفته است؛ زيرا «ظِلِّ ظَلِيْل» مجموعاً معناى «سايه سايه دار» مى‌دهد و آن كنايه از يك سايه كامل و هميشگى و مرفه است. [5]

[ظنّ:]

«يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُّلاقُوا»

«راغب» در «مفردات» مى‌گويد: «ظنّ» به معناى «اعتقادى» است كه از دليل و قرينه حاصل مى‌شود، اين اعتقاد گاه قوى مى‌شود و به مرحله يقين مى‌رسد و گاه ضعيف است و از حد گمان تجاوز نمى‌كند. [6]

[1]. انعام، آيه 59 (ج 5، ص 343)

[2]. زمر، آيه 6 (ج 19، ص 404)

[3]. حجر، آيه 14 (ج 11، ص 52)

[4]. شعراء، آيه 189 (ج 15، ص 366)

[5]. نساء، آيه 57 (ج 3، ص 545)

[6]. بقره، آيه 46 (ج 1، ص 262)؛ فصّلت، آيه 48 (ج 20، ص 338)