تعبير به‌ «إِخْوان» (برادران) يا به خاطر اين است كه اعمالشان هم‌رديف و هماهنگ اعمال شياطين است، همچون برادرانى كه يكسان عمل مى‌كنند؛ و يا به خاطر آن است كه قرين و همنشين شيطان در دوزخند. [1]

[إِدّ:]

«لَقَدْ جِئْتُمْ شَيْئاً إِدّاً»

«إِدّ» از مادّه‌ «أدّ» (بر وزن ضدّ) در اصل به معناى صداى ناهنجارى است كه بر اثر گردش شديد امواج صوتى در گلوى شتر به گوش مى‌رسد؛ سپس به كارهاى بسيار زشت و وحشتناك اطلاق شده است. [2]

[إدَّارَك:]

«بَلِ ادَّارَكَ عِلْمُهُمْ»

«ادَّارَك» در اصل‌ «تدارك» بوده كه به معناى پشت سر هم قرار گرفتن است. بنابراين مفهوم جمله‌ «ادَّارَكَ عِلْمُهُمْ فِي الآخِرَةِ» اين است كه: «آنها تمام معلومات خود را در مورد آخرت به كار گرفتند، اما به جايى نرسيدند». [3]

[إِدبار:]

«وَ أَدْبارَ السُّجُودِ»

«ادبار» (بر وزن اقبال)، در اينجا به معناى پشت كردن است. و در آيات مورد بحث‌ «ادبار» (بر وزن ابزار)، جمع‌ «دبر» به معناى پشت مى‌باشد. «ادبار السجود» به معناى بعد از سجده‌هاست؛ «ادبار النجوم» به معناى هنگام پشت كردن ستارگان است. [4]

[أَدْعِياء:]

«فِى أَزْواجِ أَدْعِيآئِهِمْ»

«أَدْعِياء» جمع‌ «دَعِىّ» به معناى پسر خوانده است. [5]

[أَدنى‌:]

«وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِّنَ الْعَذابِ الْأَدْنى‌»

«أَدنى‌» از مادّه‌ «دُنُو» به معناى نزديك‌تر است. [6]

[أَدْهى‌:]

«وَالسَّاعَةُ أَدْهى‌ وَ أَمَرُّ»

«أَدْهى‌» از مادّه‌ «دهو» و «دهاء» به معناى مصيبت و حادثه بزرگ است كه راه خلاص و علاج و درمان ندارد؛ و گاه به معناى شدت هوشيارى نيز آمده است. اما در آيه مورد بحث به معناى اول مى‌باشد. [7]

[أَذْقان:]

«عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ سُجَّداً»

«أَذْقان» جمع‌ «ذقن» به معناى‌ «چانه» است؛ و مى‌دانيم به هنگام سجده كردن، كسى چانه بر زمين نمى‌گذارد. اما تعبير آيه، اشاره به اين است كه آنها با تمام صورت در پيشگاه خدا بر زمين مى‌افتند، حتى چانه آنها كه آخرين عضوى است كه به هنگام سجده ممكن است به زمين برسد، در پيشگاه با عظمتش بر زمين قرار مى‌گيرد.

بعضى از مفسران، اين احتمال را نيز داده‌اند كه در سجده معمولى انسان نخست پيشانى بر خاك مى‌نهد، ولى كسى كه همچون مدهوشان بر خاك مى‌افتد، اول چانه او بر زمين قرار مى‌گيرد، به كار بردن اين تعبير، در آيه تأكيدى است بر معناى‌ «يَخِرُّونَ». [8]

[أَذَلِّين:]

«اولئِكَ فِى الْأَذَلِّينَ»

«اذَلِّين» از مادّه‌ «ذُلّ» به معناى ذليل‌ترين افراد است. [9]

[أَذَّنَ:]

«وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكَ»

«أَذَّنَ» از مادّه‌ «تأذين» به معناى اعلام كردن است؛ و به معناى سوگند ياد كردن نيز آمده است، در اين صورت معناى آيه چنين مى‌شود: «خداوند سوگند ياد كرده است كه تا دامنه قيامت چنين اشخاصى در ناراحتى و عذاب باشند». [10]

[1]. اسراء، آيه 27 (ج 12، ص 106)؛ حشر، آيه 10 (ج 23، ص 532)

[2]. مريم، آيه 89 (ج 13، ص 159)

[3]. نمل، آيه 66 (ج 15، ص 557)

[4]. ق، آيه 49 (ج 22، ص 301)؛ طور، آيه 49 (ج 22، ص 301)

[5]. احزاب، آيه 37 (ج 17، ص 344)

[6]. سجده، آيه 21 (ج 17، ص 176)

[7]. قمر، آيه 46 (ج 23، ص 82)

[8]. اسراء، آيه 107 (ج 12، ص 352)

[9]. مجادله، آيه 20 (ج 23، ص 475)

[10]. اعراف، آيه 167 (ج 6، ص 505)