گناه مجرم و استحقاق او، و مانند اينها ...

ب) مفهوم ديگر شفاعت، بر محور دگرگونى و تغيير موضع «شفاعت‌شونده» دور مى‌زند، يعنى شخص شفاعت شونده موجباتى فراهم مى‌سازد كه از وضع نامطلوب و در خور كيفر بيرون آمده و به وسيله ارتباط با شفيع، خود را در وضع مطلوبى قرار دهد كه شايسته و مستحق بخشودگى گردد.

بنابراين ضميمه شدن هر چيز به چيز ديگر شفاعت ناميده مى‌شود؛ منتها گاهى اين ضميمه شدن در مسأله راهنمايى و ارشاد و هدايت است (مانند آيه 85 سوره نساء) كه در اين حال معناى امر به معروف و نهى از منكر را مى‌دهد (و شفاعت سيئه به معناى امر به منكر و نهى از معروف است).

ولى اگر در مورد نجات گنهكاران از عواقب اعمالشان باشد، به معناى كمك به افراد گنهكارى است كه شايستگى و لياقت شفاعت را دارا هستند.

به عبارت ديگر، شفاعت گاهى قبل از انجام عمل است كه به معناى راهنمايى است.

و گاهى بعد از انجام عمل است كه به معناى نجات از عواقب عمل مى‌باشد و هر دو مصداقِ ضميمه شدن چيزى به چيز ديگر است.

ضمناً بايد توجّه داشت آيه، اگر چه يك مفهوم كلّى را در بر دارد و هر گونه دعوت به كار نيك و بد را شامل مى‌شود، اما چون در زمينه آيات جهاد وارد شده «شفاعت حسنه» اشاره به تشويق پيامبر صلى الله عليه و آله به جهاد، و «شفاعت سيئه» اشاره به تشويق منافقان به عدم جهاد است كه هر كدام سهمى از نتيجه اين كار را خواهند برد.

در ضمن تعبير به «شفاعت» در اين مورد، كه سخن از رهبرى (رهبرى به سوى نيكى‌ها يا بدى‌ها) در ميان مى‌باشد، ممكن است اشاره به اين نكته بوده باشد كه سخنان رهبر (اعم از رهبران خير و شرّ) در صورتى در ديگران نفوذ خواهد كرد كه آنها براى خود امتيازى بر ديگران قائل نباشند، بلكه خود را هم‌دوش، هم‌رديف و جفت آنها قرار دهند و اين مسأله‌اى است كه در پيشبرد هدف‌هاى اجتماعى فوق العاده مؤثر است. [1]

[شَفَق:]

«فَلآ أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ»

«شَفَق» به گفته «راغب» در «مفردات»، آميخته شدن روشنايى روز به تاريكى شب است؛ و لذا واژه‌ «اشفاق» به معناى توجّه و عنايت آميخته با ترس به كار مى‌رود. فى المثل، هر گاه انسان نسبت به كسى علاقه داشته باشد و در عين حال از حوادثى درباره‌

[1]. بقره، آيه 48 (ج 1، ص 271)؛ نساء، آيه 85 (ج 4، ص 57)