مقاله) به معناى قدرت بر مقهور ساختن ديگرى، گرفته شده است. كلمه «سلطان» معناى اسم مصدرى را دارد و به هر گونه‌ «تسلط» اطلاق مى‌شود، و به همين جهت به‌ «دليل» كه باعث تسلط انسان بر ديگرى است نيز «سلطان» گفته مى‌شود.

و گاهى به صاحبان قدرت نيز «سلطان» گفته مى‌شود؛ ولى در سوره‌ «نساء»، «سلطان» به همان معناى دليل و حجت است.

و از آنجا كه دليل و برهان، باعث پيروزى مى‌شود، گاهى به آن «سلطان» گفته مى‌شود.

و در سوره‌ «انعام» به همين معناست يعنى هيچ گونه دليلى بر اجازه پرستش بت‌ها وجود ندارد و اين در حقيقت مطلبى بود كه هيچ بت‌پرستى نمى‌توانست آن را انكار كند؛ زيرا چنين دستورى بايد از طريق عقل يا وحى و نبوت اعلام شود و هيچ يك از اين دو وجود ندارد.

اما «سلطان» در سوره‌ «يونس» از كلمه‌ «دليل»، هم پرمعناتر، و هم رساتر است؛ زيرا دليل به معناى راهنما است، اما سلطان به معناى چيزى است كه انسان را بر طرف مقابل مسلّط مى‌سازد، و متناسب موارد بحث و مجادله و گفتگو، و اشاره به دليل كوبنده است.

«سُلْطان» كه به معناى تسلط است، گاهى در سلطه ظاهرى و زمانى در سلطه منطقى به كار مى‌رود. سلطه‌اى كه مخالف را در بن‌بست قرار دهد، به گونه‌اى كه هيچ راهى براى فرار نيابد!

به نظر مى‌رسد «سلطان» در سوره‌ «هود» در همان معناى دوم به كار رفته، و آيات، اشاره به معجزات روشن موسى‌ است (مفسران احتمالات ديگرى نيز درباره اين دو كلمه داده‌اند).

درست است كه‌ «سُلْطان» به معناى چيزى است كه مايه سلطه و پيروزى مى‌گردد، ولى بعضى از مفسران، احتمال داده‌اند: «سلطان» در سوره‌ «روم» به معناى فرشته‌اى است صاحب قدرت، كه در اين صورت تكلم به معناى حقيقى خواهد بود؛ يعنى ما فرشته‌اى كه پيام‌آور شرك باشد، براى آنها نفرستاديم، تا با آنها در اين زمينه سخن گويد. ولى تفسير اول روشن‌تر است. [1]

[سَلَف:]

«فَجَعَلْنَاهُمْ سَلَفاً»

«سَلَف» در لغت به معناى «هر چيز متقدم» است، و لذا به نسل‌هاى پيشين‌ «سلف» و به نسل‌هاى بعد از آنها «خلف» اطلاق مى‌شود؛ و به معاملاتى كه به صورت‌

[1]. نساء، آيه 144 (ج 4، ص 235)؛ انعام، آيه 81 (ج 5، ص 396)؛ اعراف، آيه 33 (ج 6، ص 192)؛ يونس، آيه 68 (ج 8، ص 426)؛ هود، آيه 96 (ج 9، ص 269)؛ روم، آيه 35 (ج 16، ص 459)