تفسيرهاى گوناگونى ذكر شده كه ظاهراً همه از قبيل ذكر مصداق است و مفهوم وسيع اين كلمه، شامل همه آنها مى‌شود. از جمله در حديثى از پيغمبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى‌خوانيم:

إِذَا أَيْقَظَ الرَّجُلُ أَهْلَهُ مِنَ اللَّيْلِ فَتَوَضَّئا وَ صَلَّيا، كُتِبَا مِنَ الذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَ الذَّاكِرَاتِ‌؛ «هنگامى كه مرد همسرش را شبانگاه بيدار كند و هر دو وضو بگيرند و نماز (شب) بخوانند از مردان و زنانى خواهند بود كه بسيار ياد خدا مى‌كنند».

و در حديثى از امام صادق عليه السلام مى‌خوانيم كه «هر كس تسبيح فاطمه زهراء عليها السلام را در شب بگويد، مشمول اين آيه است».

بعضى‌ از مفسران گفته‌اند: «ذكر كثير» آن است كه در حال قيام و قعود و به هنگامى كه به بستر مى‌رود ياد خدا كند. اما به هر حال، ذكر نشانه فكر است، و فكر مقدمه عمل؛ هرگز هدف، ذكر خالى از فكر و عمل نيست. [1]

[ذُلُل:]

«سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا»

«ذُلُل» جمع‌ «ذَلُول» به معناى تسليم و رام مى‌باشد، و توصيف راه‌ها به‌ «ذُلل» به خاطر آن است كه: اين جاده‌ها آن چنان دقيق تعيين شده كه در برابر زنبوران عسل كاملًا رام و تسليم‌اند. [2]

[ذَلُول:]

«جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ ذَلُولًا»

«ذَلُول» به معناى «رام» جامع‌ترين تعبيرى است كه درباره زمين ممكن است بشود. [3]

[ذنوب:]

«يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً»

كلمه‌ «الذنُوب» (جمع با الف و لام) همه گناهان را بدون استثناء در بر مى‌گيرد. [4]

[ذَواتا:]

«ذَواتآ أَفْنَانٍ»

«ذَواتا» تثنيه‌ «ذات» به معناى «صاحب» و دارنده است. به عقيده بعضى، اصل «ذات» كه مفرد مؤنث است «ذوات» بوده كه «واو» به عنوان تخفيف حذف شده و به شكل «ذات» در آمده، و از آنجا كه تثنيه، كلمات را به صورت اصلى برمى‌گرداند در اينجا «ذواتان» شده و به هنگام اضافه، «نون» آن حذف گرديده است، در «مجمع البحرين» آمده كه: «اصل‌ «ذو»، «ذوا» (بر وزن عصا) بوده» و بنابراين، تعجب نيست كه مؤنث آن‌ «ذوات» باشد. [5]

[1]. احزاب، آيه 35 (ج 17، ص 334)

[2]. نحل، آيه 69 (ج 11، ص 328)

[3]. ملك، آيه 15 (ج 24، ص 348)

[4]. زمر، آيه 53 (ج 19، ص 522)

[5]. رحمن، آيه 48 (ج 23، ص 175)