اصل، به معناى آفرينش و ايجاد و اظهار است؛ ولى مادّه «ذرو» (با واو كه آن هم بر وزن زرع است) به معناى پراكنده ساختن آمده، اين دو ماده را نبايد با هم اشتباه كرد. [1]

[ذَرع:]

«وَ ضاقَ بِهِمْ ذَرْعاً»

«ذَرع» را بعضى به معناى قلب، و بعضى به معناى خُلق گرفته‌اند؛ بنابراين‌ «ضاقَ بِهِمْ ذَرْعاً» يعنى دلش به خاطر اين مهمان‌هاى ناخوانده، در چنين شرائط سختى، تنگ و ناراحت شد.

ولى به طورى كه‌ «فخر رازى» در تفسيرش از «ازهرى» نقل كرده، «ذَرع» در اين گونه موارد به معناى طاقت است، و در اصل، فاصله ميان دست‌هاى شتر به هنگام راه رفتن مى‌باشد. [2]

[ذرّة:]

«لا يَظْلِمُ مِثْقالَ ذَرَّةٍ»

براى‌ «ذرّة» نيز در لغت و كلمات مفسران، تفسيرهاى گوناگونى ذكر شده است كه گاه به معناى مورچه كوچك، گاه گرد و غبارى كه وقتى دست را بر زمين بگذاريم و برداريم به آن مى‌چسبد و گاه به معناى ذرات بسيار كوچك غبار كه در فضا معلق است و به هنگامى كه آفتاب از روزنه‌اى به اطاق تاريك مى‌تابد آشكار مى‌گردد، تفسير شده است.

مى‌دانيم كه امروز كلمه «ذرّه» را به «اتم» نيز اطلاق مى‌كنند و «بمب اتمى» را «الْقُنْبُلَةُ الذَّرِّيَّة» مى‌گويند. «اتم» به قدرى كوچك است كه نه با چشم عادى قابل مشاهده است و نه با دقيق‌ترين ميكروسكوپ‌ها، و تنها آثار آن را مشاهده مى‌كنند، و حجم و وزن آن با محاسبات علمى قابل سنجش است؛ و به قدرى كوچك است كه چند ميليون واحد آن، روى نوك سوزنى جاى مى‌گيرد! مفهوم ذره هر چه باشد، منظور در اينجا كوچك‌ترين وزن‌ها است. [3]

[ذُرِّيَّة:]

«ذُرِّيَّةَ بَعْضُها مِن بَعْضٍ»

«ذُرِّيَّة» چنان كه دانشمندان لغت گفته‌اند، در اصل به معناى «فرزندان كوچك و كم سن و سال» است. ولى غالباً به همه فرزندان گفته مى‌شود، گاهى به معناى مفرد و گاهى به معناى جمع استعمال مى‌گردد اما در اصل، معناى جمعى دارد.

درباره ريشه اصلى اين لغت احتمالات متعددى داده شده است: بعضى آن را از «ذَرْء» (بر وزن زرع) به معناى آفرينش‌

[1]. مؤمنون، آيه 79 (ج 14، ص 313)

[2]. هود، آيه 77 (ج 9، ص 219)؛ عنكبوت، آيه 33 (ج 16، ص 279)

[3]. نساء، آيه 40 (ج 3، ص 493)؛ يونس، آيه 61 (ج 8، ص 401)؛ زلزله، آيات 7، 8 (ج 27، ص 251)