البته‌ «حَكِيْم» به معناى مستحكم و خلل‌ناپذير نيز آمده است، و جميع اين مفاهيم در واژه مزبور جمع است و در مورد قرآن صادق مى‌باشد؛ چرا كه قرآن، حكيم به تمام اين معانى است. [1]

[حَلائِلُ:]

«وَ حَلائِلُ أَبْنآئِكُمُ»

«حَلائِلُ» جمع‌ «حَليلَه» از مادّه «حلّ» به معناى زنى است كه بر انسان حلال است، و يا از مادّه‌ «حلول» به معناى زنى است كه با مردى در يك محل زندگى و آميزش جنسى دارد. [2]

[حَلَّاف:]

«كُلَّ حَلَّافٍ مَّهِينٍ»

«حَلَّاف» از مادّه‌ «حِلْف» به كسى مى‌گويند كه بسيار قسم مى‌خورد، براى هر كار كوچك و بزرگى سوگند ياد مى‌كند، و معمولًا اين گونه افراد، در سوگندهاى خويش صادق نيستند. [3]

[حُلُم:]

«وَ الَّذينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ»

«حُلُم» (بر وزن كتب) به معناى‌ «عقل» آمده و كنايه از بلوغ است كه معمولًا با يك جهش عقلى و فكرى توام است، و گاه گفته‌اند كه‌ «حلم» به معناى رؤيا و خواب ديدن است، و چون جوانان، مقارن بلوغ، صحنه‌هايى در خواب مى‌بينند كه سبب احتلام آنها مى‌شود، اين واژه به عنوان كنايه در معناى بلوغ به كار رفته است. [4]

[حِلْم:]

«أَمْ تَأْمُرُهُمْ أَحْلامُهُم»

«حِلْم» در حقيقت به معناى «خويشتن‌دارى به هنگام هيجان غضب» است، كه يكى از نشانه‌هاى عقل و درايت محسوب مى‌شود و با حلم (بر وزن علم) ريشه مشترك دارد).

واژه «حلم»، گاه به معناى «خواب و رؤيا» نيز آمده است، و در آيه مورد بحث نيز، چنين تفسيرى بعيد نيست، يعنى سخنان آنها گويى نتيجه خواب‌هاى پريشان است. [5]

[حَلِيم:]

«لَحَليمٌ أَوَّاهٌ مُنِيبٌ»

«حَلِيم» از «حلم» به معناى بردبارى، در راه رسيدن به يك هدف مقدس است و «أَوَّاه» در اصل، به معناى كسى است كه فراوان آه مى‌كشد، خواه به خاطر ترس از مسئوليت‌هاى خود باشد و يا مشكلات و مصائبى كه دامن مردم را گرفته است.

در تفسير «حَلِيم» گفته‌اند: او كسى است كه در عين توانايى، در هيچ كارى قبل از وقتش شتاب نمى‌كند، و در كيفر مجرمان عجله‌اى‌

[1]. زخرف، آيه 4 (ج 21، ص 22)

[2]. نساء، آيه 23 (ج 3، ص 416)

[3]. قلم، آيه 10 (ج 24، ص 392)

[4]. نور، آيه 58 (ج 14، ص 577)

[5]. طور، آيه 32 (ج 22، ص 459)