«أَمْ أَبْرَمُوآ أَمْراً»

«ابْرام» از مادّه‌ «برم» به معناى تابيدن و محكم كردن است. [1]

[أَبصار:]

«السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ»

«أَبصار» از مادّه‌ «بصر» جمع‌ «بصر» به معناى بينايى و چشم است. [2]

[أَبْصَرْنَا:]

«أَبْصَرْنَا وَ سَمِعْنَا»

«أَبْصَرْنَا» از مادّه‌ «بصر» به معناى ديديم مى‌باشد. [3]

[أبعد:]

«ابعد» از مادّه‌ «بعد» به معناى دورتر است. [4]

[أَبَق:]

«إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْكِ»

تعبير به‌ «أَبَق» از مادّه‌ «اباق» به معناى فرار كردن بنده، از مولاى خود، در اينجا، تعبير عجيبى است، و نشان مى‌دهد كه، ترك اولاىِ بسيار كوچك تا چه حد در مورد پيامبران عالى مقام از سوى خداوند، مورد سخت‌گيرى و عتاب واقع مى‌شود، تا آنجا كه پيامبرش را بنده فرارى مى‌نامد! [5]

[إِبْكَارِ:]

«بِالْعَشِىِّ وَ الإِبْكَارِ»

«إِبْكَارِ»، «بين الطلوعين» را مى‌گويند.

ممكن است‌ «عَشِىّ» و «إِبْكَارِ» اشاره، به دو وقت معين، عصرگاهان و صبحگاهان باشد كه انسان آمادگى براى حمد و تسبيح الهى دارد، چرا كه هنوز مشغول كار روزانه نشده، و يا آن را به پايان رسانيده است.

و ممكن است به معناى‌ «دوام حمد و تسبيح» در تمام مدت شبانه روز باشد، و اين تعبير معمول است كه فى المثل مى‌گوئيم: «صبح و شام از او مراقبت كنيد»، يعنى هميشه.

بعضى، اين‌ «حمد و تسبيح» را اشاره، به‌ «نمازهاى صبح و عصر» يا «تمام نمازهاى پنجگانه» دانسته‌اند؛ در حالى كه ظاهر تعبير آيه، مفهومى وسيع‌تر از آن دارد و نمازها، مى‌تواند فقط مصداقى از آن باشد. [6]

[أَبْكَم:]

«أَحَدُهُمآ أَبْكَمُ لايَقْدِرُ»

«راغب» در «مفردات» مى‌گويد: «أَبْكَم» از مادّه‌ «بكم» به معناى كسى است كه به طور مادرزاد گنگ متولد مى‌شود. بنابراين: كُلُّ أَبْكَمَ أَخْرَسُ وَ لَيْسَ كُلُّ أَخْرَسَ أَبْكَمُ: «هر ابكمى، اخرس است اما هر اخرسى، ابكم‌

[1]. زخرف، آيه 79 (ج 21، ص 137)

[2]. يونس، آيه 31 (ج 8، ص 343)؛ قصص، آيه 43 (ج 16، ص 110)؛ ص، آيه 45 (ج 19، 326)

[3]. سجده، آيه 12 (ج 17، ص 153)

[4]. سجده، آيه 21 (ج 17، ص 176)

[5]. صافات، آيه 140 (ج 19، ص 171)

[6]. مؤمن (غافر)، آيه 55 (ج 20، ص 151)