دارد؛ بسيار مى‌شود انسان در آغاز كار تنها در يك، يا چند لحظه كوتاه، قدرت تمركز فكر و حضور قلب پيدا مى‌كند، امّا با ادامه اين كار و پى‌گيرى و تداوم، چنان قدرتى در نفس او پيدا مى‌شود كه مى‌تواند به هنگام نماز و دعا، دريچه‌هاى فكر خود را بر غير معبود، مطلقاً ببندد و خود را در حضور او ببيند و با او به راز و نياز بپردازد.

بنابراين، به همه- مخصوصاً جوانان- توصيه مى‌كنيم كه از پرت شدن حواس و عدم حضور قلب در عبادات خود، رنجيده و مأيوس نشوند، راه را ادامه دهند، ان‌شاءاللَّه پيروز خواهند شد.

8- در عباداتى كه جنبه تكرارى دارد، مانند نماز، تغيير شكل ظاهرى آن نيز در حضور قلب بسيار مؤثّر است. مثلًا سوره‌هايى را كه در نماز بعد از حمد مى‌خواند، تغيير دهد؛ در بعضى از ركوع و سجودها ذكر

«سبحان اللَّه‌»

و در بعضى ذكر كبير

«سبحان ربّى العظيم و بحمده‌»

و

«سبحان ربّى الأعلى و بحمده‌»

بخواند، دعاهاى قنوت را عوض كند، يا مثلًا دعاى كميل را گاه به صورت عادى، گاه ترتيل، گاه با صوت بخواند؛ يا در دل، به هنگام خواندن نماز و دعا خود را در مناطق و حرمهاى مكّه و مدينه و غير آن ببيند.

تجربه نشان داده اين تغيير صورت، كمك زيادى به تمركز فكر و حضور قلب مى‌كند.

9- پرهيز از غذاهاى شبهه‌ناك نيز در اين امر بسيار مؤثّر است.

10- از همه اينها گذشته، بايد با تمام وجود، نعمت بزرگ حضور قلب را در دعا و نماز و زيارت از خدا خواست؛ او كريم و رحيم است و جوينده را نااميد بر نمى‌گرداند.

5- آداب دعا كردن و شرايط استجابت دعا

براى دعا كردن و باريافتن به محضر دوست، و بهره‌مندى بيشتر از فيض و رحمت الهى، آدابى ذكر شده است، كه يقيناً براى استجابت دعا، مؤثّر خواهد بود. در اين‌جا به اهمّ آنها (با استفاده از روايات) اشاره مى‌شود.

الف) معرفت الهى‌

دعاكننده بايد خدا را به درستى بشناسد و به مالكيّت، قدرت، عظمت، توانايى، علم و آگاهى و كرم و لطف خداوند ايمان داشته باشد.

ب) حسن ظنّ به خدا

در روايات آمده است كه هنگام دعا، به خداوند و اجابت دعا توسّط او، اطمينان داشته باشيد و باور