برخى گفته‌اند: فاعل آن مشيت است، زيرا(أَنْ لَوْ نَشاءُ) به تاويل مصدر و فاعل آن است. يعنى: خداوند براى مردمى كه پس از هلاك گذشتگان وارث زمين شدند و بر جاى آنها سكونت گزيدند، بيان فرمود: كه اگر بخواهيم ايشان را هم گرفتار كيفر گناهانشان مى‌كنيم. همانطورى كه گذشتگان را نيز هلاك كرديم.

(وَ نَطْبَعُ عَلى‌ قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا يَسْمَعُونَ‌): در باره معناى طبع و ختم (مهر زدن بر دلها) در سوره بقره گفتگو كرده‌ايم. يعنى: اگر بخواهيم بر دل ايشان مهر مى‌زنيم تا موعظه در گوششان فرو نرود و نپذيرند.

(تِلْكَ الْقُرى‌ نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أنبائها): اين خطاب به پيامبر عاليقدر اسلام است.

ما داستان مردم اين قريه‌ها را براى تو بازگو مى‌كنيم، تا در باره آنها بينديشى و قوم خود را به حال آنها آگاه سازى تا عبرت گيرند و دنبال روش آنها را نگيرند.

(وَ لَقَدْ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَما كانُوا لِيُؤْمِنُوا بِما كَذَّبُوا مِنْ قَبْلُ‌): پيامبران با دلائل واضح بسوى ايشان رفتند و آنچه لازمه نصيحت و ارشاد بود انجام دادند، اما آنها حاضر نبودند آنچه را كه تكذيب كرده بودند، بپذيرند و بهمين سبب ما آنها را هلاك كرديم، زيرا اگر باقى مى‌ماندند، تغيير حال نمى‌دادند. اين معنى از مجاهد است.

وى گويد: مقصود از(مِنْ قَبْلُ) قبل از هلاك است. يعنى به آنچه پيش از هلاك تكذيب كرده بودند، ايمان نمى‌آوردند. چنان كه مى‌فرمايد:(وَ لَوْ رُدُّوا لَعادُوا لِما نُهُوا عَنْهُ) (انعام 28: اگر باز گردانده شوند بهمان چيزى كه از آن نهى شده بودند، باز مى‌گردند) حسن گويد: يعنى آنها چنان دچار سركشى هستند كه حاضر نيستند آنچه را كه پيش از آمدن پيامبران تكذيب كرده‌اند، بپذيرند. برخى گويند: يعنى اينها حاضر نيستند آنچه پدرانشان تكذيب كرده‌اند، بپذيرند. اخفش گويد: يعنى به تكذيب خود ايمان نمى‌آوردند.

(كَذلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلى‌ قُلُوبِ الْكافِرِينَ‌): برخى گويند: خداوند كفر را به زنگارى تشبيه كرده است كه برق شمشير و صفاى آينه را مى‌برد. كفر نيز حلاوت ايمان و نور اسلام را از دل آنها مى‌برد. آنها هنگامى به اين حالت گرفتار شدند كه خداوند