علت اينكه «ظلمت» را پيش از «نور» آورده، اين است كه: نخست ظلمت، سپس نور را آفريده است. هم چنان كه آفرينش آسمانها پيش از آفرينش زمين است.

اكنون تعجب مى‌كند از كسانى كه با اينهمه دلايل روشن بر يكتايى خدا، گرفتار شرك و بت پرستى شده‌اند:( ثُمَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ يَعْدِلُونَ‌): مردمى كه كافر شده و منكر حقند، خدا را مساوى ديگران قرار داده، براى او شريك قرار مى‌دهند.

آمدن كلمه «ثم» در آغاز جمله، به يك معناى لطيف اشاره دارد و آن اين است كه: از يك طرف روش مشركين را مورد انكار قرار دهد و از طرف ديگر مؤمنين را از روش ايشان به تعجب در آورد. نظير آن جمله‌(ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ) در آيه بعد است. دليل اين تعجب اين است كه مشركين از يك سو اعتراف داشتند كه تمام نعمتهاى اصلى و فرعى از خدا است و او را خالق و رازق مى‌شناختند و از سوى ديگر بر خلاف اعتقاد و اعتراف خود به پرستش سنگ و چوبهاى بيجان و بى‌سود و زيان مى‌پرداختند.

(هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ طِينٍ ثُمَّ قَضى‌ أَجَلًا): مقصود آدم است. يعنى:

خداوند پدر شما را از خاك آفريده است. شما هم فرزندان او هستيد و همانطورى كه پدر شما از خاك است، شما نيز از خاك هستيد. پس از آفرينش شما، براى شما اجلى مقرر ساخت كه تا فرا رسيدن آن، در اين جهان زندگى كنيد.

قضاء، بمعناى حكم، امر، خلق، اتمام و اكمال است.

(وَ أَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ‌): در اين باره اقوالى است:

1- گروهى از مفسرين معتقدند كه: مقصود از اجل اول، مدت زندگى انسان تا وقت مرگ است و مقصود از اجل دوم، از وقت مرگ تا روز قيامت است. عطاء از ابن عباس روايت كرده است كه: يعنى خداوند از وقت تولد تا مرگ انسان، اجلى تعيين كرده و اجل معينى از وقت مرگ تا قيامت، پيش خداوند است كه احدى به آن علم ندارد. هر گاه، انسان، صالح باشد، خداوند بر دوران زندگى او در